بررسی تحلیلی و انتقادی شرط استفاده از سلاح در جرم محاربه از منظر فقه مقارن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

3 دانشجوی دکتری فقه و حقوق جزا دانشگاه شهید مطهری

چکیده

واژه محاربه به معنای دشمنی و درگیری و در اصطلاح فقه امامیه به معنای اسلحه‌کشیدن به قصد اخافه و ترساندن مردم است. در فقه عامه، برخی محاربه را به راهزنی و ناامن کردن راهها اختصاص داده‌‌اند و برخی آن را به ایجاد ناامنی و خوف و ایجاد فساد و قتل در زمین به وسیله سلاح یا ابزارهای دیگر مانند مواد شیمیایی تعریف کرده‌اند. در آیات باب محاربه و همچنین ادله نقلی اهل سنت، دلیل خاصی بر اشتراط اخذ سلاح در محاربه به دست نمی‌‌آید. در برخی از روایات ائمه نیز قراینی وجود دارد که وجود سلاح شرط تحقّق محاربه نیست. ظاهر این است که ملاک تحقّق جرم محاربه، وجود قهر و غلبه و سلب امنیّت عمومی است و اشاره به سلاح در برخی ادله، از باب غلبه و بیان اجلی‌المصادیق است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytical and Critical Investigation of the Condition of Using Weapons in Muharaba (Rebellion against God) as a crime from the Perspective of Comparative Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Ahmad Reza Tavakoli 1
  • Hamed Rostami Najafabadi 2
  • Mohammad Reza Haghshenas 3
1
2
3
چکیده [English]

In Imamyya jurisprudence, Muharaba (fighting; hostility) refers to the use of weapons for scaring people. In Sunni jurisprudence, some define Muharaba as banditry and the creation of insecurity on roads and some others define it as the creation of insecurity, fear, corruption and murder on earth by weapons, including chemical ones. In Quranic verses on Muharaba as well as in textual arguments by Sunni jurisprudents, there is no statement that makes Muharaba conditional on the use of weapons. There are also references in Islamic Hadiths narrated by Imams that refute the dependence of Muharaba on the use of weapons. Apparently, the main condition for the realization of Muharaba is the presence of force, violence and disturbing the public security. However, there are references to the use of weapons in some arguments, and it is justified as a dominant and obvious instance of Muharaba insofar as it involves violence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • scaring
  • weapon
  • public security
  • Muharaba (rebellion against God)
  • Corruption
قرآن کریم.
آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1388ق.
ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
ابن­ ادریس حلی، محمد بن منصور­، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
ابن­ بابویه، ­محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادى، 1415ق.
همو، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
ابن‌براج، عبد­العزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1406ق.
ابن­ جزی، محمد بن احمد،‌ التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1403ق.
ابن­ رشد، محمد بن احمد، البیان و التحصیل و الشرح و التوجیه و التعلیل لمسائل المستخرجة، تحقیق: محمد حجی و دیگران، بیروت، دارالغرب الاسلامی،‌ 1408ق.
همو، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
ابن­ سعید حلی، یحیی بن احمد، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیة،‌ 1405ق.
ابن‌عابدین، محمد­امین بن عمر، رد المحتار على الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­ عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الکافی فی فقه أهل المدینة المالکی، تحقیق: محمد محمد أحید ولد مادیک موریتانی، ریاض، مکتبة الریاض الحدیثة، 1400ق.
ابن­ قتیبه، عبدالله بن مسلم، تأویل مشکل القرآن، تحقیق: ابراهیم شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن­ منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
ابوالصلاح­ حلبى، تقی بن نجم­، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین،‌ 1403ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی­ داود، تحقیق: شعیب ارنؤوط و محمد کامل قره بللی، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، قاهره، مؤسسة قرطبة، بی‌تا.
ایروانى، على، الاصول فی علم الاصول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1422ق.
بهوتى، منصور بن یونس، الروض المربع شرح زاد المستقنع، دارالمؤید، بی‌تا.
تیمی، یحیى بن سلام‌، التصاریف: تفسیر القرآن مما اشتبهت أسماؤه و تصرفات معانیه، تحقیق: هند شلبی، تونس، الشرکة التونسیة،‌ 1979م.
جزائری، ­جابر بن موسی، أیسر التفاسیر لکلام العلی الکبیر، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم، 1424ق.
جصاص­، احمد بن علی، احکام القرآن، تحقیق: محمدصادق قمحاوی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1405ق.
جواهری، محمد­حسن، درسنامه ترجمه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389ش.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1410ق.
حر­عاملی، محمد بن حسن، وسائل ­الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1409ق.
حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
حمیرى، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت، دارالفکر المعاصر، 1420ق.
حیدرى، على­ نقى، اصول الاستنباط، قم، لجنة ادارة الحوزة العلمیة‏، 1412ق.
خالدی، صلاح عبد­الفتاح، تصویبات فی فهم بعض الآیات، دمشق، دارالقلم، 1407ق.
دسوقی­، محمد بن احمد، حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
­رازی، محمد بن ابی­ بکر، أنموذج جلیل فی أسئلة و أجوبة عن غرائب آی التنزیل، تحقیق: عبدالرحمن بن ابراهیم مطرودى، ریاض، دارعالم الکتب، 1413ق.
رافعی­، عبد­الکریم بن محمد، العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر، تحقیق: علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
­راوندى، سعید بن هبة‌الله، فقه القرآن، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، 1405ق.
رجراجی، علی بن سعید، مناهج التحصیل و نتائج لطائف التأویل فی شرح المدونة و حلّ مشکلاتها، تحقیق: ابوالفضل دمیاطی، دارابن‌حزم، 1428ق.
زمخشری­، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، تحقیق عبدالرزاق مهدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
سایس، محمد­علی، تفسیر آیات الأحکام، بیروت، المکتبة العصریة، 2002م.
سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
سمرقندی، محمد بن احمد، تحفة الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، بیروت، 1414ق.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة ­البهیة­ فی ­شرح ­اللمعة ­الدمشقیة، قم، داوری، 1410ق.
شیبانی، محمد بن حسن، الجامع الصغیر و شرحه النافع الکبیر، بیروت، عالم الکتب، 1406ق.
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
طباطبایى، سیدعلی بن محمد­علی، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1418ق.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید سلفی، موصل، مکتبة العلوم و الحکم، 1404ق.
طوسى، محمد بن حسن، الاقتصاد الهادی إلى طریق الرشاد، تهران، کتابخانه جامع چهل‌ستون، 1375ق.
همو، الامالی،‌ قم، دارالثقافة،‌ 1414ق.
همو، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
عاصمی نجدی، عبدالرحمن بن محمد،‌ حاشیة الروض المربع شرح زاد المستقنع، بی‌نا، 1397ق.
عبدالباری، عبدالمجید، الروایات التفسیریة فی فتح الباری، ریاض، ادارة وقف السلام الخیری، 1426ق.
عریضى، علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1409ق.
فاضل­ ­لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، الحدود، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1422ق.
فاضل­ مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، ترجمه عبدالرحیم عقیقی بخشایشى، قم، بی­ نا،‌ بی‌تا.
فاضل ­هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1416ق.
فخررازی­، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق.
فراهیدى، خلیل بن احمد، العین، قم، هجرت، 1410ق.
فیض­ کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی، 1406ق.
همو، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى،‌ بی‌تا.
فیروزآبادى، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، تحقیق: محمدعلی نجار، قاهره، لجنة احیاء التراث الاسلامی، 1416ق.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تحقیق: هشام سمیر بخاری، ریاض، دارعالم الکتب، 1423ق.
کلوذانی، محفوظ بن احمد، الهدایة على مذهب الامام احمد بن حنبل الشیبانی، تحقیق: عبداللطیف همیم و ماهر یاسین فحل، مؤسسة غراس، 1425ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
مالک بن انس، المدونة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
ماوردی، علی بن محمد­، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی، تحقیق: علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
مجلسی، محمد­تقی بن مقصود‌علی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
محقق ­حلى، جعفر بن حسن، نکت النهایة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1412ق.
مدنى شیرازی، سیدعلی‌خان بن احمد، الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1384ش.
همو، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1409ق.
مسلم بن حجاج ­نیشابوری، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، 1402ق.
مظفر، محمد­رضا، اصول الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1430ق.
مفید، محمد بن محمد­، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مقدس اردبیلی، ­احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
موسوى ­اردبیلى، سید­عبدالکریم،‌ فقه الحدود و التعزیرات، قم، جامعة المفید، 1427ق.
موسوى گلپایگانى، سیدمحمدرضا، الدر المنضود فی احکام الحدود، قم، دارالقرآن الکریم، 1412ق.
نجفی، محمد­حسن­، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.
نسائی، احمد بن شعیب، المجتبى من السنن، تحقیق: عبدالفتاح ابوغدة، حلب، مکتب المطبوعات الاسلامیة، 1406ق.
نووی، یحیى بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
همو، روضة الطالبین و عمدة المفتین، تحقیق: زهیر شاویش، بیروت، المکتب الاسلامی، 1412ق.
هاشمى شاهرودى، سید­محمود، بایسته‌هاى فقه جزا، تهران، میزان، 1419ق.