ولایت فقیه از دیدگاه مذاهب فقهی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

یکی از اصیل‌ترین فکرهای اسلامی که همه مذاهب فقهی به آن باور دارند، اعتقاد به «ولایت فقیه» است. ریشه این باور مشترک اصل دیگری است که در همه مذاهب فقهی مطرح شده وآن این است که شرعیت و صحت عمل منوط به ولایت است؛ فرقی نمی‌کند که آن عمل به آحاد و افراد جامعه مربوط باشد و فعل فرد خاص و مربوط به خودش باشد یا به دیگری، باید با داشتن ولایت انجام گیرد یا آنکه آن عمل به عموم مردم و جامعه مربوط باشد. برای جامعه حضور کسی که با داشتن ولایت جامعه را اداره کند، ضروری است. ضرورتاً یا رجحاناً کسی که متصدّی امور عمومی می‌شود، باید «فقیه» باشد؛ درنتیجه کسی که جامعه را اداره می‌کند، دارای دو وصف ولایت و فقاهت است که او را «ولی فقیه» می‌گویند و نظامی که بر این اساس به وجود می‌آید، نظام «ولایت فقیه» است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Wilayat al-Faqih (Guardianship of the Islamic Jurisprudent) from the Perspective of Islamic Schools of Law

نویسنده [English]

  • Abedin Momeni
چکیده [English]

One of the most genuine Islamic thoughts in which all Muslim schools of law believe is the belief in Wilayat al-Faqih (guardianship of the Islamic jurisprudent). This shared belief itself is rooted in another principle discussed in all schools of jurisprudence; namely, the idea that the legitimacy and integrity of an act is subject to the belief in Wilayah. No matter if it is the act of an individual person relating to himself/ herself or to others or the act of all individuals in a community, a whole society, the act must be carried out with the belief in Wilayah. The presence of a person who can run the society with Wilayah is essential. Necessarily or preferably, the person who takes the responsibility to manage public affairs must be a Faqih (Islamic jurisprudent). As a result, the ruler of a society in Islamic law has the two features of Wilayah (guardianship) and Fiqahah (jurisprudence), with the ruler called Wali al-Faqih and the government called Wilayat al-Faqih.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wilayat al-Faqih (guardianship of Islamic Jurisprudent)
  • private affairs
  • Public Affairs
  • guardian
  • Imamat al-Kubra (great leadership)
  • Imam al-Aʿzam (great leader)
قرآن کریم.
ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، مقدمة دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، بیروت، دارالفکر، 1424ق.
ابن‌رجب، عبدالرحمن، القواعد فی الفقه الاسلامی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن­ رشد، محمد بن احمد­­، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، تحقیق و مقارنه با آرای امامیه: عبدالأمیر وردی و جاسم تمیمی، تهران، مرکز الدّراسات العلمیه، 1431ق.
ابن‌شحنه، محمد بن ابی‌الفضل، لسان الحکّام فی معرفة الأحکام، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، با متن و شرح تمرتاشی و حصکفی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1431ق.
همو، رد المحتار علی الدر المختار، تحقیق: حسام‌الدین بن محمدصالح فرفور، با مقدمه عبدالرزاق حلبی و محمدسعید رمضان بوطی، دمشق، دارالثقافة و التراث، 1421ق.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، الکافی فی فقه الامام احمد بن حنبل، بیروت، دارالفکر، 1425ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، السنن، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا.
ابویعلی، محمد بن حسین، الأحکام السلطانیه، تصحیح و تعلیق: محمد حامد الفقی، قم، بوستان کتاب، بی‌تا.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، مکتبة البابی الحلبی، 1395ق.
تنوخی، سحنون بن سعید، المدونة المسمّی المدونة و المختلطة فی فروع المالکیة، اردن، بیت الأفکار الدولیة، 2009م.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الأربعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1406ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، تحقیق: ابراهیم نهاوندی، قم، مؤسسه امام صادق، 1422ق.
خمینی، سیدروح‌الله، انوار الهدایه فی التعلیقة علی الکفایة، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1373ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1373ش.
زیدان، عبدالکریم، نظام القضاء فی الشریعة الاسلامیة، بیروت، مؤسسه الرسالة، 1419ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1409ق.
السّیل الجرّار المتدفّق علی حدائق الأزهار، بیروت، دارالحزم، 1434ق.
شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، تصحیح: علی عاشور، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
شوکانی، محمد بن علی، الدراری المضیئة شرح الدرر البهیة فی المسائل الفقهیة، تحقیق: محمد صبحی و حسن حلّاق، صنعاء، مکتبة الارشاد، 1432ق.
طرابلسی، علی بن خلیل، معین الحکّام فیما یتردّد بین الخصمین من الأحکام، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
عبدالوهاب الفقیه، عبدالغنی، سلطان الإمامة بین الماوردی و الجوینی من خلال کتابی الأحکام السلطانیة و غیاث الأمم دراسة مقارنة، قاهره، دارالکلمة، 1436ق.
غریانی، صادق عبدالرحمن، مدونه الفقه المالکی و ادلته، بیروت مؤسسه الریان، 1426ق.
غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
غنوشی، راشد، آزادیهای عمومی در حکومت اسلامی، ترجمه حسین صابری، تهران، علمی و فرهنگی، 1381ش.
ماوردی، علی بن محمد، الأحکام السلطانیه، قم، بوستان کتاب، بی‌تا.
محمد الصلابی، علی محمد، موسوعة السّیر فصل الخطاب فی سیرة امیرالمؤمنین عمر بن خطاب شخصیّته و عصره، دمشق ـ بیروت، دارابن‌کثیر، 1428ق.
مرغینانی، علی بن ابی‌بکر، الهدایة شرح بدایة المبتدی، کراچی، مکتبة البشری، 1429ق.
مقدسی، محمد بن مفلح، کتاب الفروع، اردن، بیت الأفکار الدولیة، 2004م.
موصلی، عبدالله بن محمود، الإختیار لتعلیل المختار، تحقیق: بشّار کبری عرابی، سوریه، دارقباء، 2015م.