امکان سنجی سقوط حق شفعه به واسطه فروش سهم الشرکه پیش از اعمال آن در فقه مقارن و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

یکی از شرایط ایجاد حق شفعه در فقه اسلامی و قانون مدنی، مالکیت مسلم شفیع در هنگام معامله شریک دیگر است. از چالشهای مهم و قابل طرح در حوزه قضایی و فقه اسلامی این است که به صرف انتقال شفیع پیش از اعمال حق خود، می‌تواند دلیلی بر سقوط حق شفعه باشد. هدف از این نوشتار بررسی این مسئله است که در صورتی که شفیع هنگام فروش سهم الشرکه مالک سهم باشد، ولی پیش از اعمال حق شفعه، سهم خود را به دیگری انتقال دهد، دخالت علم و جهل شفیع به معامله سهم شریک، در حق شفعه یا سقوط آن می‌تواند تأثیرگذار باشد. این مسئله میان فقهای اسلامی و حقوقدانان ایرانی مورد اختلاف نظر واقع شده است و قانون مدنی نیز نص صریحی در تعیین وضعیت حقوقی این مسئله ندارد. روش توصیفی تحلیلی و استفاده از ابزار کتابخانه‌ای در این پژوهش استفاده شده است. برآیند اثر حاضر، پس از بررسی و نقد آراء فقهای امامیه و مذاهب اربعه و حقوقدانان و دلایل مطرح‌­شده آنها، این است که چنانچه انتقال سهم شفیع با بیع صورت پذیرد و همگام با علم به فروش سهم شریک، تمام سهم به دیگری انتقال داده شود، این عمل اعراض از حق و از مصادیق اسقاط ضمنی شمرده شده و حق شفعه ساقط می‌گردد. در مقابل اگر شفیع به فروش سهم شریک جاهل بوده یا بخشی از سهم او به دیگری انتقال داده شود، حق شفعه او هم­‌چنان باقی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Feasibility of preemption forfeiture through the sale of share before legal exercising in comparative jurisprudence and Iranian law

نویسندگان [English]

  • Ahmad Saberi Majd 1
  • Mahdi Miri 2
  • Farzane Karami 2
1 PhD student at Farabi Colleges of Tehran University
2 PhD student at Razavi University Of Islamic Sciences
چکیده [English]

One of the conditions for establishing preemption in Islamic jurisprudence and civil law is the definite ownership of the preemptor during the transaction of the copartner. One of the important challenges in Islamic Jurisprudence and legal system is that simply transferring preemptor before legal actions can be a proof of preemption forfeiture. The purpose of this article is to examine the issue that if the preemptor is the owner of the share during the sale of contribution not in cash, but before applying preemption, he transfers his share to another, the interference of the preemptor's knowledge and ignorance in the transaction of the partner's share, in preemption or the loss of preemption can be effective. This issue has been disputed among Islamic jurists and Iranian jurists, and the civil law does not have an explicit text to determine the law text on this issue. Descriptive-analytic method and use of library sources have been used in this research. The result of the present work, after reviewing and criticizing the opinions of Imamiyyah jurists and Arba'ah denominations and jurists and their reasons, is that if the transfer of the preemptor's share is done by sale and at the same time as the sale of contribution not in cash, the entire share will be transferred to another, this act of turning away the right is considered as one of the examples of implicit cancellation and preemption is canceled. On the other hand, if the preemptor is ignorant of the sale of contribution not in cash or if a part of his contribution transferred to another, his preemption still remains.

کلیدواژه‌ها [English]

  • preemption
  • preemption forfeiture
  • sale of preemptor's share
  • turning away the right
  • contribution not in cash
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
ابن­‌حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1408ق.
ابن­‌سعید حلی، یحیى بن احمد، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیه، 1405ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1421ق.
ابن­‌فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، الکافی فی فقه الإمام احمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
همو، المغنی و الشرح الکبیر، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
ابن‌مفلح، ابراهیم بن محمد، المبدع فی شرح المقنع، ریاض، دار عالم الکتب، 1423ق.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دارالکتاب ‌الإسلامی، بی‌تا.
ابوالفضل موصلی، عبدالله بن محمود، الاختیار لتعلیل المختار، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1426ق.
اصفهانى، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة (مع تعالیق الإمام الخمینی)، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1422ق.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، بی‌تا.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1429ق.
بجیرمی، سلیمان بن محمد، التجرید لنفع العبید، بی­‌جا، مطبعه الحلبی، 1369ق.
بحرانی آل­‌عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیه، بی‌تا.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بهوتی، منصور بن یونس، دقائق اولی النهی لشرح المنتهی، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
پورکریمی دارنجانی، مسلم، زوال شفعه در فقه امامیه و حقوق ایران، شیراز، دانشگاه شیراز، 1397ش.
تبریزى، جواد، منهاج الصالحین، قم، مجمع الإمام المهدی، 1426ق.
تسولی، علی بن عبدالسلام، البهجه فی شرح التحفه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، منهاج الصالحین، قم، دفتر آیة‌الله روحانی، بی­‌تا.
حسینی سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، قم، دفتر حضرت آیةالله سیستانى‌، 1417ق.
حکیم، سید محسن، منهاج الصالحین (المحشی للحکیم)، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1410ق.
حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
همو، ارشاد الأذهان الى احکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیله، قم، دارالعلم، بی‌تا.
خن، مصطفى؛ بغا، مصطفى؛ شربجی، علی، الفقه المنهجی على مذهب الإمام الشافعی، دمشق، دارالقلم، 1413ق.
خویى، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، 1410ق.
رومی بابرتی، محمد بن محمد، العنایة شرح الهدایه، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
زبیدی حنفی، ابوبکر بن علی، الجوهر النیرة، مطبعه خیریه، 1322ق.
سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالفکر، 1421ق.
شهید اول، محمد بن مکى، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1414ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، المهذب فی فقه الامام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی­‌تا.
صفایی، حسین؛ شعبانی کندسری، هادی، حقوق مدنی (وصیت، ارث، شفعه)، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1397ش.
طاهری، حبیب­‌الله، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1418ق.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
عباسپور، تقی، زوال حق شفعه از منظر فقه امامیه و قانون مدنی، دانشگاه آزاد اسلامی، 1397ش.
عمرانی، یحیى بن ابی­‌الخیر، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، جده، دارالمنهاج، 1421ق.
غیتابی، محمود بن احمد، البنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالکتب العلمیة‌، 1420ق.
فیاض، محمداسحاق، منهاج الصالحین، قم، دفتر شیخ محمداسحاق فیاض، بی­‌تا.
قاسم­‌زاده، مرتضی، حقوق مدنی (حق شفعه، وصیت و ارث)، تهران، دادگستر، 1391ش.
قدری باشا، محمد، مرشد الحیران إلى معرفه أحوال الإنسان، بولاق، المطبعه الکبرى الأمیریه، 1308ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
محقق داماد‌، سید مصطفى، ایقاع، اخذ به شفعه‌، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى، ‌1426‍ق‌.
مرداوی، علی بن سلیمان، الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1419ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
وحید خراسانى، حسین، منهاج الصالحین، قم، مدرسه امام باقر، 1428ق.