زندان زدایی از منظر فقه مقارن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

قرار گرفتن زندان در رده مجازات اصلی، به‌مرور زمان به‌جایگاهی رسیده که نه‌تنها به اهدافی که قرار بود زندان آنها را برآورده سازد، نائل نیامد، بلکه خودش به معضلی بالاتر مبدل گردیده و باعث چالشهای متعددی برای زندانیان، خانواده‌های آنان و دولتها شده است. پژوهش حاضر متمرکز بر زندان­‌زدایی از منظر فقه مقارن است و با روش توصیفی ـ تحلیلی و روش جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و اسنادی انجام‌ شده است. ثمره بارز این رویکرد نظریه جدیدی برای کاهش جمعیت روزافزون محابس و جلوگیری از مفاسد و پیامد‌های زندان­‌سازی و زندانی نمودن خواهد بود. بر اساس یافته‌های این پژوهش، می‌توان برای حبس معنای وسیعی در نظر گرفت که شامل تحت مراقبت قرار دادن شخص نیز می‌گردد که آن را «حبس به معنای اعم» نامیدیم. از طرفی با توجه به اینکه «حبس به معنای اخص» (محصور کردن در مکانی مشخص) موجب ضرر شده و بر خلاف سلطنت بر نفس و نیز اصل شخصی­‌بودن مجازات بوده و نه‌تنها نوعاً منجر به تحقق اهداف و حکمتهای مطلوب شارع نمی‌گردد، بلکه برعکس، آثاری خلاف آن داشته و ناکارآمدی خود را در عمل نشان داده است و می‌توان «عدم مشروعیت» را به‌عنوان یک حکم و اصل اولی در مورد آن پذیرفت. بر این اساس، اگر احیاناً در مورد خاصی در ادله شرعی به مجازات حبس تصریح‌ شده باشد ضروری است در صورت تخییری بودن، بدل آن مورد توجه قرار گیرد و در صورت تعیینی بودن، سایر مصادیق آن نظیر مراقبت با ابزار و ادوات جدید مورد توجه قرار گیرد (حبس به معنای اعم)؛ مگر موارد نادری که اقتضای قطعی دلیل، حبس به معنای اخص بدون در نظر گرفتن کارکرد آن باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Prison diversion in the point of view of the Comparative jurisprudence

نویسندگان [English]

  • َAbdolvahed Jaheed 1
  • Ali Reza Abedi Sarasia 2
  • Hossein Naseri Moghaddam 3
1 PhD student at Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor at Ferdowsi University of Mashhad
3 Associate Professor at Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Over time, placing prison in the category of the main punishment has reached a point where not only the goals that the prison was supposed to fulfill have not achieve, but also it has turned into a higher problem that caused many challenges for the prisoners, their families and the governments. The present research focused on de-prisoning from the perspective of the comparative jurisprudence of the Islamic Denominations and was carried out with the descriptive-analytical method and the method of collecting library and documentary information. The obvious result of this approach will be a new theory to reduce the ever-increasing population of prisons and prevent corruption and the consequences of imprisonment. Based on the findings of this study, the imprisonment can be considered as a broad meaning that includes putting a person under care, which we called "imprisonment in the general sense". On the other hand, taking into account that "imprisonment in the special sense" (confinement in a specific place) causes harm and is against self-sovereignty and the principle of personal punishment, and not only it does not usually lead to the realization of the desired goals and philosophy of the Shariah; On the contrary, it has effects against it and has shown its ineffectiveness in practice, "illegitimacy" can be accepted as a rule and the first principle about it. Based on this, if in a certain case, imprisonment is specified in the Shariah evidence, it is necessary to consider its alternative if it is optional, and if it is determined, other examples such as care with new tools and devices should be considered (imprisonment in the general sense); Except for rare cases where the definite necessity of imprisonment in the special sense without considering its function.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imprisonment
  • Prison
  • Prison diversion
  • Prison Corruption
  • Comparative Jurisprudence
قرآن کریم.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌قیم جوزیه، محمد بن ابی­‌بکر، الطرق الحکمیة، مکتبة دارالبیان، بی‌تا.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
ابن­‌همام، محمد بن عبدالواحد، شرح فتح القدیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی­‌داود، بیروت، المکتبة العصریة، بی­‌تا.
ابوغده، حسن، احکام السجن و معاملة السجناء فی الاسلام، کویت، مکتبة المنار، 1987م.
احمدی، عید محمد، «آسیبهای جسمی و روانی محبس بر محبوسان»، مجله عدالت، شماره 11، 1399ش.
آشوری، محمد، جایگزینهای مجازات زندان یا مجازات بینابین، تهران، گرایش، 1382ش.
آقابخشی، حبیب، «فرا تحلیل عوامل خطر مؤثر در ارتکاب مجدد جرم»، مجله پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، شماره 15، 1397ش.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، کویت، دارالسلاسل، 1427ق.
آنسل، مارک، دفاع اجتماعی، ترجمه محمد آشوری و علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، گنج دانش، 1391ش.
ایستون، سوزان، اصول و رویه عملی حقوق زندانیان: بررسی وضعیت کشورهای انگلستان، آمریکا و هلند، ترجمه فراز شهلایی، تهران، نگاه بینه، 1394ش.
بخاری. محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، دارطوق النجاة، 1422ق.
بغدادی، جمعه عبدالعزیز، مسند الامام زید بن علی بن الحسین، بیروت، دارالکتب العلمیة. بی­‌تا.
بنیاد آسیا، شرح کود جزا، کابل، سعید، 1398ش.
پروژه دفتر ملل متحد برای مواد مخدر و جرایم، تطبیق بدیل حبس در مطابقت با معیارات بین‌المللی و قوانین ملی، کابل، ‌2008م.
ترمذی، محمد بن عیسى، سنن الترمذی، قاهره، مکتبة مصطفى البابی الحلبی، 1395ق.
تویجری، محمد، مختصر الفقه الإسلامی فی ضوء القرآن و السنة، ریاض، دارأصداء المجتمع، 1431ق.
جریوی، محمد بن عبدالله، السجن و موجباته فی الشریعه الاسلامیة، ریاض، اداره الثقافة و النشر بجامعة محمد بن سعود الإسلامیة، 1990م.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1407ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالهدایه، بی­‌تا.
ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبة الامام أمیرالمؤمنین علی، 1403ق.
دانش، تاج زمان، حقوق زندانیان و علم زندانها، تهران، دانشگاه تهران، 1376ش.
رسولی، تمنا، «حبس در نظام حقوقی افغانستان»، مجله عدالت، شماره 213، 1399ش.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1420ق.
طوسى، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
عبدی، عباس، «مجازات زندان و ارتکاب مجدد جرم»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره چهارم، شماره 2، 1381ش.
علیزاده، حمید، و دیگران، «رؤیای حبس­‌زدایی تا جوانب بازدارندگی و بی­‌کیفری مجازات در پرتو قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399»، مجله پژوهشهای حقوق جزا و جرم‌شناسی، شماره 19، 1401ش.
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنائی الإسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
کتانی، محمد عبدالحی، التراتیب الإداریة، بیروت، دارالأرقم بن ابی‌الأرقم، بی‌تا.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
گسن، ریموند، جرم‌شناسی نظری، ترجمه مهدی کی نیا، تهران، مجد، 1392ش.
لاشین، موسى شاهین، فتح المنعم شرح صحیح مسلم، قاهره، دارالشروق، 1423ق.
ماوردی، علی بن محمد، الأحکام السلطانیه، قاهره، دارالحدیث، بی­‌تا.
مبارکی، احمد بن حسین، «العقوبة السجن بین الاصالة و البدل دراسة فقهیة»، جامعة ام القراء، مجله البحوث کلیة الآداب، بی‌تا.
محدث، حسن، مقایسه تطبیقی تأثیر مجازات زندان با مجازاتهای جایگزین در پیشگیری از تکرار جرم، تهران، نگاه بینه، 1390ش.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه محمود صلواتی، قم، کیهان، 1367ش.
نسائی، احمد بن شعیب، السنن الکبرى، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
هزارجریبی، جعفر، «بررسی عوامل مؤثر بر ارتکاب جرم (مطالعه موردی زندانیان استان مرکزی)»، مجله علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 46، 1388ش.
یوسف، عبدالرحمن بن عبدالخالق، وجوب تطبیق الحدود الشرعیة، کویت، مکتبة ابن­‌تیمیة، بی­‌تا.
Lešková, L. Haburajová Ilavská, L. & García Martín, J, "Alternative punishment as a suitable alternative to imprisonment", Journal of Education Culture and Society, 2022.
Tonry, M, "Community penalties in the United States", European journal on criminal policy and research7(1), 1999.