اقدام خودسرانه فرماندهان نظامی به جنگ و تعمیم مجازات آن به غیرفرماندهان با تکیه بر اسناد حقوق بین‌الملل و موازین فقهی بر جرایم ارتکابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

2 استاد گروه حقوق دانشگاه مازندران

3 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

قاعده تحریم جنگ از اصول بنیادین و از قواعد آمره در اسلام و حقوق بین­‌الملل معاصر است که به موجب آن، کشورها از توسل به زور و دخالت در امور یکدیگر منع شده‌‌اند. بر اساس حقوق اسلام و اسناد بین­‌المللی هرگونه حمله و توسل به زور تحت عناوینی چون حمله یا دفاع پیشگیرانه در برابر حمله قریب­‌الوقوع ممنوع است. رعایت اصل مذکور، موجب حفظ حاکمیت و استقلال کشورها و موجب صلح و امنیت بین‌المللی خواهد شد. اصولاً دیدگاه اسلام و حقوق بین­‌الملل، کاهش آثار شوم جنگ و برداشتن گام مؤثر در حذف آن است؛ ولی از آنجا که این امر ممکن نیست، تلاش شده ­است تا پیامدهای جنگ محدود شود. از جمله این تلاشها، تعیین مقرراتی است که در زمان درگیریهای مسلحانه و دفاع، طرفین تخاصم باید آنها را به عنوان حقوق بشردوستانه رعایت کنند. این موضوع هم در اسناد، کنوانسیونها و قطعنامه­‌های بین­‌المللی اشاره شده ­است. پس از انقلاب اسلامی، قانونگذار با تأسی از فقه اسلام و حقوق بین­‌الملل، هرگونه عملیات و حمله بدون امر و اجازه یا بدون اینکه به عملیات متقابل وادار شده باشد و یا پس از دستور توقف، جنگ را در اراضی یا علیه نیروهای نظامی یا اتباع دولتی که با ایران در حال جنگ نیست در مواد 34 و 35 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح اقدام خودسرانه تلقی و برای فرماندهان مجازات سنگین در نظر گرفته است که ایرادهایی براین مواد وارد و اصلاح آن جهت رفع ایرادها پیشنهاد می­‌شود. هم­‌چنین ضمن بیان مبانی نظری اسلام و حقوق بین­‌الملل، این پرسش مطرح است که آیا حقوق نظامی ایران به این مهم توجه داشته یا خیر؟ و می­‌تواند بر صلح بین­‌المللی تأثیرگذار باشد؟ نویسنده با استفاده از شیوه تبینی و تحلیلی در صدد محاسن و معایب آن و پاسخ به سؤال این مقاله است. روش این تحقیق هم تحلیلی توصیفی با ابزار گردآوری کتابخانه­‌ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Military Commanders’ Arbitrary Actions on War and Generalizing Its Punishments to Non-Commanders Using International Law Documents and Jurisprudential Standards on Crimes Committed

نویسندگان [English]

  • Rahim Rahimi Milashi 1
  • Keyoumars Kalantari 2
  • Jafar Sadegh Manesh 3
1 PhD student at Criminal Law and Criminology, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran
2 Professor at Law Department, University of Mazandaran
3 Assistant Professor at Department of Criminal Law and Criminology, Imam Sadiq University
چکیده [English]

The Rule of Prohibition of War is a fundamental principle and an authoritative law in Islam and contemporary international law, based on which, countries are prohibited from waging wars and resorting to force to interfere with each other’s affairs. Consistent with Islamic laws and international law documents, any invasion or resort to force under such headings as preventive measures or defense against an imminent attack is prohibited. The observance of the said principle helps preserve the sovereignty and independence of the countries and establishes international peace and security. In essence, from the Islamic perspective and international law, reducing the consequences of war and its impacts are positive measures aimed at eliminating wars; however, since this is impossible, attempts are made to limit the outcomes of the wars. These measures include determining rules and regulations as humanitarian laws, which the parties should observe during armed conflicts or defense. This issue has also been set out in international documents, conventions and resolutions. Following the Islamic Revolution, the legislator, citing the Islamic jurisprudence and international law, has envisaged any unauthorized or unpermitted invasion or military action without counter-measures or following the order of cessation against military forces or nationals who are not in conflict with Iran to be arbitrary as outlined in Articles 34 and 35 of the Criminal Code of the Armed Forces, setting out heavy punishment for the commanders. These laws have problems, and they need to be modified. This research also expressed theoretical basics of Islam and international laws to ask:  Have the Iranian military laws paid attention to this? Furthermore, can they affect international peace? Here, the author uses an explanatory and analytical method to enumerate the advantages and disadvantages of this issue and uses a descriptive-analytical method via library sources to gather data.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Commanders
  • Arbitrary Action
  • Retaliatory Action
  • Humanitarian Actions
  • International Laws
  • Punishments
قرآن کریم.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، امالی، ترجمه محمدباقر کمره­‌ای، تهران، نشر کتابچی، 1376ش.
همو، علل ­الشرایع، قم، کتابفروشی داوری، 1386ق.
همو، کمال­ الدین و تمام النعمه، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1395ش.
ابن­‌عجیبه، احمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره، بی­‌نا، 1419ق.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
آقایی، حسین، محاکمه قدرت، تهران، گنج دانش، 1386ش.
آل سعدی، عبدالرحمن بن ناصر، تیسیر الکریم الرحمن، بیروت، مکتب النهضه العربیه، 1408ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، دارالفکر، 1402ق.
بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دارالمعرفه، بی­‌تا.
توحیدی، احمدرضا، تحول و تکامل حقوق بین الملل کیفری، تهران، انتشارات قوه قضائیه، 1399ش.
جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دارالکتب ‌العلمیه، 1415ق.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط، تهران، گنج دانش، 1391ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1367ش.
حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، 1995م.
حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
حمیدالله، محمد، سلوک بین‌المللی دولت اسلامی، ترجمه مصطفی محقق داماد، تهران، بی­‌نا، 1383ش.
خامنه­‌ای، سید علی، اجوبه الاستفتائات، کویت، بی­‌نا، 1415ق.
خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1385ش.
خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینه العلم، 1410ق.
رستمی، محمود، فرهنگ واژه­‌های نظامی، تهران، نشر ارتش جمهوری اسلامی، 1381ش.
رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، بیروت، دارالمعرفه، 1408ق.
زحیلی، وهبه، آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، دمشق، دارالفکر، 1401ق.
همو، التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، بیروت، دارالفکر، 1411ق.
سرخسی، محمد بن احمد، شرح السیر الکبیر، قاهره، چاپ صلاح­‌الدین منجد، 1971م.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالفکر، 1403ق.
شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه.
شلتوت، محمود، من توجیهات الاسلام، بیروت، دارالشروق، 1399ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1413ق.
شوکانی، محمد بن علی، السیل الجرار المدفق علی حدائق الازهار، بیروت، دار ابن‌حزم، 1434ق.
همو، نیل الاوطار من احادیث سید الاخبار، قاهره، مکتبه مصطفی ­البابی ­الحلبی، بی­‌تا.
ضیایی بیگدلی، محمدرضا، حقوق جنگ، تهران، نشر علامه طباطبایی، 1380ش.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت، 1419ق.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
عجیلی، سلیمان بن عمر، حاشیة الجمل علی شرح المنهج، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
علی‌ منصور، علی، المدخل‌ للعلوم‌ القانونیه‌ و الفقه ‌الاسلامی، بیروت‌، بی­‌نا، 1391ق‌.
علیخانی، مهدی، «قاعده منع توسل به زور و دفاع مشروع در شرایط قابل پیش­‌بینی»، فصلنامه مطالعات بین­‌المللی، شماره 4، بهار 1394ش.
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، امیرکبیر، 1390ش.
فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1408ق.
فیضی، ابوالحسن بن مبارک، سواطع الالهام فی الکلام ملک العلام، قم، دارالمنار، 1417ق.
قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، نشر مؤسسه راه حق، 1374ش.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1405ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالفکر، 1417ق.
کاشف الغطاء، محمدحسین، تحریر المجله، نجف، مکتبه المرتضویه، 1359ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
لطفی و همکاران، بررسی تحقیقی حقوق بشردوستانه در منابع اسلامی بین­‌المللی (اشخاص مورد حمایت در مخاصمات مسلحانه)، تهران، هستی­‌نما، 1388ش.
ماوردی، علی بن محمد، الأحکام السلطانیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1406ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1983م.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، دانشگاه تهران، 1374ش.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن کریم، تهران، مرکز نشر علامه مصطفوی، 1385ش.
مطهری، مرتضی، جهاد، تهران، صدرا، 1374ش.
مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1424ق.
منتظری، حسین­علی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم، مکتب الاعلام الإسلامی، 1411ق.
مؤمن قمی، محمد، «جهاد ابتدایی در عصر غیبت»، فقه اهل بیت، شماره 26، 1380ش.
میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عده الابرار، تهران، امیرکبیر، 1371ش.
میرمحمدصادقی، حسین، دادگاه کیفری بین­‌المللی، تهران، دادگستر، 1388ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
هنکرتز، ژان ماری؛ دواسوالدبک، لوئیس، حقوق بین الملل بشردوستانه عرفی، تهران، مجد، 1387ش.
واحدی، ابوالحسن بن علی، الوجیز فی کتاب العزیز، بیروت، دارالقلم، 1415ق.
یزدانیان، محمدرضا، «شرح قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح»، ماهنامه دادرسی سازمان قضایی، شماره 48، بهمن و اسفند 1383ش.