بازخوانی آراء و ادله فقهی مذاهب اسلامی در مسئله بلوغ (با تأکید بر مخاطب‌شناسی روایات این حوزه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بر اساس معیار قرآنی مذکور در آیه: «حَتَّى إِذَا بَلَغُوا النِّکَاحَ: تا به [سن] زناشویی برسند» (نساء، 6)، بلوغ، پدیده­‌ای است طبیعی که با تکامل قوه تولید مثل به منصه ظهور می­‌رسد، اما در روایات، نشانه­‌های گوناگونی برای تفسیر این مرحله از توانایی جنسی بیان شده و سنین متعددی برای تعیین بلوغ دختران و پسران معرفی گردیده است. این عدم اتحاد مبنا و معیار در تعیین سن بلوغ موجب تعدد آراء فقیهان نسبت به مسئله شده است و نتیجه‌ آن این شده که فقهای امامیه در پیروی از احادیث امامان شیعه و فقهای اهل­‌سنت در برخورد با سنت و خط مشی رؤسای مذاهب خود متفاوت عمل نمایند. یافته­‌های این پژوهش، نشانگر آن است که در حوزه فهم روایات بلوغ، آنچه چندان بدان توجه نشده، مخاطب­‌شناسی در زمان صدور روایات و سنت است؛ چه­ اینکه پیامبر اکرم ­و امامان معصوم همواره بر اساس ویژگیهای متنوع مخاطبان و وفق تأثیر اقتضاهای مختص ایشان و پرسشگران احکام، در مواردی حکم مختص به واقعه­‌ای خاص را بیان نموده­‌اند که در نتیجه، جنبه عمومی ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rereading Opinions and Jurisprudential Arguments of Islamic Schools on the Issue of Puberty (with an Emphasis on the Target Audience of the Narratives of This Field)

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammad Keykavosi 1
  • Mohammad Reza Shahroodi 2
  • Mohammad Jafari Harandi 3
1 PhD student, Faculty of Humanities, Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor at Tehran University
3 Associate Professor at Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Humanities, Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

According to the Qur'anic criteria mentioned in the verse: “حَتَّى إِذَا بَلَغُوا النِّکَاحَ” (Al-Nisa’/6), puberty is a natural phenomenon that comes to the fore with the development of reproductive power, but in traditions, various signs have been expressed to interpret this stage of sexual ability, and several ages have been introduced to determine the maturity of girls and boys. This lack of unification of the basis and criterion in determining the age of puberty has caused the plurality of opinions of the jurists regarding the issue; And the result is that the Imami jurists act differently in following the hadiths of the Shia imams (pbuh) and the Sunni jurists in dealing with the Sunnah and the policy of the heads of their religions. The findings of this research show that in the field of understanding puberty narratives, what has not been paid much attention is audience analysis at the time of issuing narrations and traditions. As we see that, the Holy Prophet (PBUH) and the infallible Imams (PBUT) have always expressed rulings specific to a specific event based on the diverse characteristics of the audience and according to the influence of their specific requirements and the questioners of rulings that consequently, are not general.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maturity
  • Audience Theory
  • Verses
  • Traditions
  • Jurisprudence
  • Islamic Denominations
قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل البیت، 1402ق.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی، 1415ق.
همو، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1417ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، ریاض، عالم الکتب، 1398ق.
ابن­‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن­‌ماجه، بیروت، دارالرسالة العالمیة، 1408ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، حدیث السنن، بیروت، دارالارقم بن ابی‌الارقم، 1420ق.
ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت، دارالکتاب العربی، 1408ق.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب الصوم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1407ق.
اودلوم، دوریس، سیری در بلوغ، ترجمه کاظم سامی، تهران، توس، 1382ش.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1422ق.
بدلیسی، شرف­‌الدین بن شمس­‌الدین، شرفنامه تاریخ مفصل کردستان، تهران، اساطیر، 1377ش.
بزاز، احمد بن عمرو، المسند، بیروت، مکتبه العلوم و الحکم، 1409ق.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالفکر، 1422ق.
حجاوی، موسی بن احمد، الإقناع فی فقه الإمام احمد بن حنبل، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
همو، هدایه الامه الی احکام الائمه، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1362ش.
حسینی عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1408ق.
حکیم، سید محمدتقی، الأصول العامه للفقه المقارن، قم، مجمع جهانی اهل بیت، 1418ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1420ق.
همو، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1433ق.
حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، 1405ق.
خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، 1407ق.
خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران، مکتبه الصدوق، 1355ش.
خویی، سید ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، قم، انصاریان، 1417ق.
همو، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم، مرکز نشر الثقافه الاسلامی، 1413ق.
دمشقی، یوسف بن حسن، مغنی ذوی الافهام عن الکتب الکثیره فی الاحکام، ریاض، رئاسه البعوث العلمیه و الافتاء و الدعوه و الارشاد، 1409ق.
دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، 1396ش.
رفیع‌پور، فرامرز، آناتومی جامعه مخاطب، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1377ش.
سپهروی، محمدتقی، ناسخ التواریخ، تهران، اساطیر، 1380ش.
سورین، ورنر؛ جیمز، تانکارد، نظریه‌های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، تهران، دانشگاه تهران، 1381ش.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالفکر، 1403ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الشافی فی الامامه، تهران، مؤسسه امام صادق، 1410ق.
همو، جمل العلم و العمل، نجف، مطبعه الآداب، 1387ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1413ق.
صانعی، یوسف، فقه و زندگی بلوغ دختران، قم، میثم تمار، 1385ش.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت، 1418ق.
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1414ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
علیش، محمد بن احمد، منح الجلیل شرح علی مختصر العلامه خلیل، بیروت، 1436ق.
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنائی الاسلامی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1405ق.
فرهنگی، علی‌اکبر، مبانی ارتباطات مخاطب، تهران، نشر خدمات فرهنگی رسا، 1388ش.
فروزش، مهدی؛ شعبانی، مینا؛ وثوق، مریم، «گزارش یک مورد کودک آزادی منجر به اختلال رشد و تکامل»، مجله پزشکی قانونی، دوره 16، شماره 1، 1389ش.
فزاری قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، دمشق، دارالفکر، 1407ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، دارالفکر، 1410ق.
محسنیان راد، مهدی، ارتباط شناسی کلام، تهران، سروش، 1369ش.
محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیه، 1418ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
مرعشی شوشتری، سید محمدحسن، دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام، تهران، میزان، 1386ش.
مزنی، اسماعیل بن یحیی، مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، 1381ش.
همو، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دارالهجره، 1409ق.
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1370ش.
مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، بیروت، دارالتعارف، 1380ق.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
مک‌کوایل، دنیس، مخاطب‌شناسی، ترجمه مهدی منتظر قائم، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1380ش.
موسوی بجنوردی، سید محمد، مجموعه مقالات فقهی، حقوقی، فلسفی و اجتماعی، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، 1391ش.
نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال نجاشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
نجفی دولت­‌آباد، شهلا؛ و دیگران، «علایم فیزیکی ناشی از خشونت علیه زنان و شدت آن در زنان مراجعه کننده به مرکز پزشکی قانونی تهران در سال 1382»، مجله پزشکی قانونی، دوره 13، شماره 1، 1386ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نفراوی، احمد بن غانم، الفواکه الدوانی علی رسالة ابن­‌ابی­‌زید القیروانی، بیروت، دارالمعرفه، 1417ق.
نمری، یوسف بن عبدالله، الاستذکار الجامع لمذاهب فقهاء الامصار، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411ق.
نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایه الارب فی فنون الادب، قاهره، مؤسسه المصریه العامه، 2004م.
هاشمى شاهرودى، سید محمود، موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت، قم، مؤسسه دائرة­المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل­‌بیت، 1426ق.