مطالعه تطبیقی دخالت آراء عمومی در گزینش قضات از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق و فقه اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 سطح چهار حوزه علمیه قم

چکیده

یکی از مسائل قضایی مورد ابتلا در مهم‌ترین سیستمهای حقوقی دنیا، چگونگی انتخاب قضات است که دارای جنبه‌های فقهی و حقوقی می‌باشد. گزینش قضات بر مبنای آراء عمومی، جزو کارآمدترین شیوه‌های جذب قضات در این سیستمها به حساب می‌آید، به همین دلیل شناخت مبانی فقهی نظریه انتخابی­‌بودن قضات، اهمیت زیادی دارد. اکثریت فقها برای آراء عمومی در تعیین قاضی نقشی قائل نبوده‌اند. در بین فقهای معاصر، برخی از شاگردان خویی و برخی از فقهای اهل­‌سنت قائل به دخیل­‌بودن آراء عمومی در تعیین قضات هستند. دلیل اصلی نظریه انتخاب قاضی در فقه مذاهب اسلامی، استظهاری است که از برخی آیات و روایات داشته‌اند. برخی از دلایل این دیدگاه در فقه امامیه و اهل­‌سنت مشترک و برخی دیگر اختصاصی هستند. استناد به برخی از آیات قرآن کریم و هم­چنین نظام «قاضی تحکیم» به منظور دخالت آراء عمومی در گزینش قضات، جزو ادله مشترک میان فقه امامیه و فقه سایر مذاهب اسلامی است و از این جهت میان مذاهب اسلامی، تقریب وجود دارد. در مقاله حاضر ضمن تشریح دیدگاه انتخاب به برخی از نقدهای آن نیز اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Involvement of Public Opinion in Selection of Judges from the Perspective of Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Seyed Javad Varai 1
  • Seyed Abbas Hosseini 2
1 Associate Professor at Research Institute of Hawzeh and University
2 level 4 at Qom Seminary
چکیده [English]

One of the judicial issues in the most important legal systems of the world is how to select judges who have jurisprudential and legal aspects. The election of judges based on public opinion is one of the most efficient ways of recruiting judges in these systems. For this reason, understanding the jurisprudential foundations of the theory that implies the selectivity of judges is very significant. The majority of jurists did not consider the public opinion to play a role in appointing a judge. Among contemporary jurists, some of Grand Ayatollah Khoei’s followers and some Sunni jurists believe that public opinion is involved in the appointment of judges. The main reason for the theory of electing a judge in the jurisprudence of Islamic denominations is the appearance that they have had from some verses and hadiths. Some of the reasons for this view are common in Imami and Sunni jurisprudence and other reasons are specific. Citing some verses of the Quran as well as referring to the system of “Judges as Arbitrators” to involve public opinion in the election of judges is one of the standard arguments between Imami jurisprudence and the jurisprudence of other Islamic denominations and in this regard, there is a proximity between Islamic denominations. In the present article, while explaining the views on the appointment of judges, some objections to the theory of electing judges are also mentioned.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Judges as Generalizers
  • Judges as Arbitrators
  • Public Opinions
  • Judicial Elections
قرآن کریم.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن­‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة، بی‌جا، مؤسسة قرطبة، 1406ق.
ابن­‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1404ق.
ابن­‌فراء، محمد بن حسین، الاحکام السلطانیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1431ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، الکافی فی فقه الإمام احمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، کویت، دارالسلاسل، 1427ق.
بسام، عبدالله، توضیح الاحکام من بلوغ المرام، مکه، مکتبة الاسدی، 2003م.
تویجری، محمد بن ابراهیم، موسوعة الفقه الاسلامی، بی­‌جا، بیت الافکار الدولیة، 1430ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
حسینی سیستانی، سید علی، الإجتهاد و التقلید و الإحتیاط، منامه، مداد، 1437ق.
حکمت­‌نیا، محمود، آرای عمومی (مبانی اعتبار و قلمرو)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1382ش.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، رجال العلامة الحلی، نجف، المطبعة الحیدریة، 1381ق.
خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1422ق.
همو، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1418ق.
راسخ، محمد، «ویژگیهای ذاتی و عرضی قانون»، مجله مجلس و راهبرد، شماره 51، بهار 1385ش.
رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، بیروت، دارالمعرفه، 1414ق.
زیدان، عبدالکریم، نظام القضاء فی الشریعة الاسلامیة، بیروت، مؤسسة الرساله، 1419ق.
شبیری زنجانی، سید موسی ، کتاب النکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رأی­‌پرداز، 1419ق.
شمس­‌الدین، محمدمهدی، فی الاجتماع السیاسی الاسلامی، بیروت، المؤسسة الدولیة، 1412ق.
شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1413ق.
صدر، سید محمدباقر، اقتصادنا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، تکملة العروة الوثقی، قم، کتابفروشی داوری، 1414ق.
طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوى‌، 1416ق.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
همو، الفهرست، ‌نجف، المکتبة الرضویة، بی‌تا.
عبدالغفار شریف، محمد، «حکم تولی منصب القضاء بالانتخاب»، الحقوق، شماره 1، ذوالحجة 1420ق.
همو، بحوث فقهیة معاصرة، طنطا، دار ابن­‌حزم، 1422ق.
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1421ق.
فاضل لنکرانی، محمد، اصول فقه شیعه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1381ش.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دارالهجره، 1414ق.
کاتوزیان، ناصر، گامی به سوی عدالت، تهران، میزان، 1387ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1424ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
گلپایگانى، سید محمدرضا، کتاب القضاء، قم، دارالقرآن الکریم، 1413ق.
ماوردی، علی بن محمد، الأحکام السلطانیه، کویت، دار ابن­‌قتیبه، 1409ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، 1390ش.
ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، قم، عالمه، 1379ش.
منتظری، حسینعلی، رساله استفتائات، قم، بی‌نا، بی‌تا.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه القضاء، قم، دانشگاه مفید، 1423ق.
موسوی خلخالى، سید محمدمهدى، حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، ترجمه جعفر الهادى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1422ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
ورعی، سید جواد، مبانی و مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، 1386ش.