اعتبارسنجی احراز ظنی عدالت شهود از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ارومیه

2 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه ارومیه

3 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه ارومیه

چکیده

موضوع این مقاله بررسی مستندات فقهایی است که قائل بر این هستند که برای احراز و اثبات عدالت شهود، صرف ایجاد ظن نسبت به آن کفایت می­‌کند. در واقع مسئله اصلی تحقیق آن است که دلایل کفایت مطلق ظن به عدالت شاهد به دلیل عدم ظهور فسق او بررسی شود. مطابق با این نظر، ملکه عدالت در واقع همان عدم ظهور فسق و مسلمان­‌بودن است. این تعریف نظر بعضی از علمای امامیه بوده و برخی از فقهای اهل سنت و از جمله حنفیان و نیز برخی از فقهای مالکی­‌مذهب چنین دیدگاهی دارند. به نظر این گروه اصل این است که افراد در حالت سلامت روحی و اخلاقی و ملکه عدالت­‌اند و فسق و فجور، حالتی عارضی بوده و اثباتش محتاج دلیل است و همین که انسان، مسلمان باشد و فسقی از او ظاهر نشود، متصف به صفت عدالت خواهد بود و در دادگاه هم اگر قاضی ظن نسبت به فسق شاهد به دست نیاورد احراز ظنی عدالت وی از سوی قاضی کافی است. با این اوصاف فرد عادل، نادرالوجود نخواهد بود و احراز ملکه عدالت امری ساده می­‌شود. لذا نتیجه این تحقیق که با روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده آن است که اگر چه عدالت، ملکه نفسانی است ولی در صحنه عمل، حمل بر صحت و سلامت افراد را ایجاب می­‌کند و حسن ظاهر و عدم ظهور فسق یا ظن به عدالت، کاشف از آن بوده و ملاک عدالت شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Validation of Conjectural Verification of Justice in Witnesses from the Perspective of Jurisprudence of Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Mahdi Gholipoor Khanghahi 1
  • Seyed Mahdi Salehi 2
  • Mohammad Hassan Javadi 3
1 PhD at Urmia University
2 Associate Professor at Urmia University
3 Assistant Professor at Urmia University
چکیده [English]

The subject of this article is the study of the evidences of jurists who believe that the mere conjecture is sufficient to verify and prove the justice of witnesses. In fact, the main issue of the research is to examine the reasons for the absolute adequacy of conjecture about justice of the witness due to the lack of manifestation of his immorality. According to this view, the criteria for justice is in fact the lack of manifest immorality and being a Muslim. This definition is the opinion of some Imami scholars, and some Sunni jurists, including the Hanafis, as well as some Maliki jurists, have such a view. According to this group, the principle is that people are in a state of mental and moral health and have the criteria of justice, and immorality is a temporary condition and its proof needs evidence, and as soon as a person is a Muslim and no immorality appears in him, he is characterized by the attribute of justice, and in court, if the judge does not suspect the witness of immorality, it is sufficient for the judge to verify his justice. With these descriptions, a just person will not be rare, and it will be easy to verify the criteria of justice. Therefore, the result of this research, which has been conducted through a descriptive-analytical method, is that although justice is an innate attribute, but in reality, it is necessary to verify the morality of people and the good appearance and the lack of manifest immorality or conjectural verification of justice are the criteria for justice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice
  • Conjecture
  • Witnesses
  • Jurisprudence of Islamic Denominations
  • Immorality
قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، تهران، نشر نی، 1396ش.
ابن­‌جزی کلبی، محمد بن احمد، القوانین الفقهیة فی تلخیص مذهب المالکیة، بی­‌جا، بی‌نا، بی­‌تا.
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، نخبة الفکر فی مصطلح أهل الأثر، قاهره، الدار الثقافیه، 1418ق.
ابن­‌سیده، علی بن اسماعیل، المخصص، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1417ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1421ق.
ابن­‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1406ق.
ابن­‌فهد حلی، احمد بن محمد، الرسائل العشر، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی، 1409ق.
ابن­‌قصار، علی بن عمر، عیون الأدلة فی مسائل الخلاف بین فقها الأمصار، ریاض، مکتبة الملک فهد الوطنیة، 1426ق.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب حوزه، 1405ق.
اصغری، سید محمد، «عدالت به مثابه قاعده فقهی و حقوقی»، مجله حقوق، شماره 39، 1388ش.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، القضاء و الشهادات، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
همو، رسائل فقهیه، قم، مطبعه باقری، 1414ق.
همو، فرائد الاصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، کتاب الصلاه، قم، مؤسسة آل البیت، بی­‌تا.
بعلبکی، روحی، فرهنگ عربی فارسی المورد، ترجمه محمد مقدس، تهران، امیرکبیر، 1391ش.
بندر ریگی، محمد، فرهنگ المنجد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1387ش.
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، 1396ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
دهخدا، علی­‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
دیانی، عبدالرسول، ادله اثبات دعوا در امور مدنی و کیفری، تهران، نشر میزان، 1389ش.
راوندی، سعید بن هبة­الله، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1405ق.
روحانی، سید محمدحسین، منتقی الاصول، قم، الهادی، 1416ق.
زرقانی، محمد بن عبدالباقی، شرح الزرقانی على مختصر سیدی خلیل و معه الفتح الربانی فیما ذهل عنه الزرقانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.
سبحانی، جعفر، نظام قضاء و شهادات، قم، مؤسسه امام صادق، 1376ش.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالمعرفه، 1410ق.
شهید اول، محمد بن مکى، القواعد و الفوائد، ترجمه مهدی صانعی، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، 1372ش.
همو، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
همو، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ سنگی، طبع قدیم، بی­‌نا، 1272ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، رسائل، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1388ش.
همو، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1416ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، دفتر آیت­‌الله سیستانی، بی­‌تا.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه حسین نوری و محمد مفتح، تهران، فراهانى، 1360ش.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
طوسى، محمد بن ­حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، اصفهان، مؤسسه نشر معارف اهل البیت، بی­‌تا.
غزالی، محمد بن محمد، المستصفی من علم الأصول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1413ق.
فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة ـ الاجتهاد و التقلید، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1414ق.
فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، تهران، علمی، 1334ش.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، اسوه، 1425ق.
قاضی عبدالوهاب، عبدالوهاب بن علی، الاشراف علی نکت مسائل الخلاف، بیروت، دار ابن­‌حزم، 1420ق.
قیم، عبدالنبی، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، 1384ش.
کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، تهران، نشر میزان، 1388ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، پاکستان، المکتبة الحبیبیة، 1409ق.
کریمی، عباس، ادله اثبات دعوا، تهران، نشر میزان، 1387ش.
کشوری، عیسی، کاربرد قواعد فقه در حقوق، تهران، غیاث، 1374ش.
کلیبولی، عبدالرحمن بن محمد، مجمع الأنهر فی شرح ملتقی الأبحر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، تهران، مؤسسه بعثه، 1410ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، رسائل المحقق الکرکی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412ق.
محمصانی، صبحی، فلسفه قانونگذاری در اسلام، ترجمه ابراهیم گلستانی، تهران، امیرکبیر، 1346ش.
مدنی، سید جلال­‌الدین، ادله اثبات دعوی، تهران، پایدار، 1382ش.
مغنیه، محمدجواد، تفسیر کاشف، ترجمه موسی دانش، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1378ش.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.
همو، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1404ق.
ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، قم، عالمه، 1379ش.
مهریزی، مهدی، «عدالت به مثابه قاعده فقهی»، مجله نقد و نظر، شماره 10 و 11، 1376ش.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، قوانین ‌الأصول، تبریز، چاپخانه حاج ابراهیم، 1303ق.
نائینی، محمدحسین، فوائد الأصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، جامع السعادات، بیروت، مؤسسة الأعلمی، 1408ق.
همو، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1419ق.
نفراوی، احمد بن غانم، الفواکه الدوانی علی رسالة ابن­‌ابی­‌زید القیروانی، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی، 1387ش.
هاشمی شاهرودى سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسسه دائرة‌ المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت، 1387ش.