مکان اجرای قرارداد از منظر فقه مذاهب خمسه، حقوق ایران و مصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

حقوق قراردادها، حقوق انتظارهاست؛ انتظاری که به تعبیر اندیشمندان اصولی، مدلول تصدیق ثانوی متعاقدین است. سخن از این انتظار ابعاد متنوعی دارد که یکی، تعیین مکان اجرای تعهدات قرارداد است. سخن در این است که چگونه می‌توان به انتظار متعاقدین پیرامون مکان اجرای قرارداد پاسخ داد؟ بی­‌گمان در فرض اعلان مکان اجرای تعهدات قراردادی توسط متعاقدین یا در فرض تعیین مکان قرارداد نزد عرف، چندان با مشکلی مواجه نبوده و دادرس در تفسیر قرارداد مجالی واسع دارد. اما تمام چالش هنگامی است که دادرس نتواند از طریق کشف اراده جدّی طرفین یا تعیین موضع دقیق ارتکاز عرف، مکان اجرای قرارداد را تعیین نماید. در فرض اخیر - که کمتر مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفته نوشتار حاضر متکفل آن است- میان فقیهان و حقوقدانان اختلاف است. مشهور فقیهان امامیه و حقوقدانان ایرانی بلد عقد را به عنوان مکان اجرای قرارداد معین کرده، فقیهان مذاهب اربعه نظر به وضعیت مبیع و محل تسلیم آن قائل به تفصیل شده­‌اند. حقوقدانان مصری بر این باورند که اگر موضوع تعهد امری ذاتاً معین باشد، محل اجرای تعهد در صورت نبود توافق یا مقررات دیگر باید در همان محلی که موضوع تعهد هنگام فرارسیدن وقت تعهد موجود بوده، تحویل داده شود و در سایر تعهدات، مکان اجرای تعهد محل اقامت متعهد هنگام وفای به عهد یا در صورتی که تعهد مربوط به کسب و کار باشد، مرکز عملیات متعهد است، به­‌نظر می‌رسد که در تعیین محل اجرای قرارداد، آنچه اولویت دارد، محل مورد نظر متعهد است و در فرض شک در تعهدات زائد، اصل بر برائت حاکم است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Place of Execution of the Contract from the Viewpoint of Imami Jurisprudence, the Law of Iran and the Law of Egypt

نویسندگان [English]

  • Ahmad Rezvanimofrad 1
  • Rasool Makhsoosi 2
1 Assistant Professor at Bu-Ali Sina University
2 PhD student at Bu-Ali Sina University
چکیده [English]

The law of contracts is the law of expectations; expectations which are the content of the secondary confirmation of the two parties to the contract, as interpreted by Usuli scholars. These expectations have different dimensions. One dimension is concerned with the location of fulfillment of the contract obligations. The question is how the parties’ expectations about the location of fulfillment of obligations can be met. Undoubtedly, if the location is determined by the two parties and assuming that recognizing the location of fulfillment of obligations is not problematic according to the tradition, the judge shall have no problem in interpretation of the contract. The problem appears when the judge cannot determine the location by discovering the intention of the two parties or cannot determine the exact position in the tradition. In the latter case, which has been less comparatively examined, as is concern of the present study, there is no agreement between the religious scholars and the lawyers. The well-known Imami religious scholars and Iranian lawyers consider the place of execution of the contract as the location of contract while the religious scholars of the four Sunni religious sects consider the status of bought/sold goods and the place of their submission as the location of the contract. Egyptian lawyers believe that if the issue of obligation is specific by nature, the location of fulfillment of obligations, when there is no agreement or any other rule, must be the same place in which the subject of the contract is available to be delivered on the due date. In other obligations, location of fulfillment of obligations is the place of residence of the obligated party when fulfilling his/her commitment. When the obligation is concerned with a business, the center of operation is the obligated party. It seems that in determining the location of execution of a contract, the intended place is of priority and in the case of doubts about the additional obligations, the principle of innocence (Bira’at) shall prevail.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Obligation
  • Execution of Obligation
  • Place of Execution
  • Place of Binding the Contract

مراجع

قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن‌تیمیه، عبدالسلام بن عبدالله، المحرر فی الفقه علی مذهب الامام احمد بن حنبل، ریاض، مکتبة المعارف، 1404ق.
ابن­‌حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1408ق.
ابن­‌رفعه، احمد بن محمد، کفایة النبیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2009م.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1375ش.
ابن­‌سعید حلی، یحیى بن احمد، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیة، 1405ق‌.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، الکافی فی فقه الإمام احمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
همو، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
امامى، سید حسن، حقوق مدنى، تهران، اسلامیه، بی­‌تا.
بجیرمی، سلیمان بن محمد، تحفة الحبیب على شرح الخطیب، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
بحرانی آل­‌عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیه، بی‌تا.
بیهقی کیدری، محمد بن حسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم، مؤسسه امام صادق، 1416ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، قم، دارالکتاب، 1412ق.
حسینی سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، قم، دفتر حضرت آیةالله سیستانى‌، 1417ق.
حکیم، سید محسن، منهاج الصالحین، بیروت، دارالصفوه، 1415ق.
حلى، حسن بن یوسف، ارشاد الأذهان الى احکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
همو، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1411‍ق.
همو، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1422ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
همو، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خطیب شربینی، محمد بن احمد، الإقناع فی حل الفاظ ابی­‌شجاع، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
همو، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
رجراجی، ابوالحسن، مناهج التحصیل و نتائج لطائف التأویل فی شرح المدونة و حل مشکلاتها، بیروت، دار ابن­‌حزم، 1428ق.
زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق و حاشیة الشلبی، قاهره، المطبعة الکبرى الأمیریة، 1313ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1414ق.
سمرقندی، محمد بن احمد، تحفة الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1982م.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالمعرفه، 1410ق.
شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1414ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
طاهرى، حبیب­‌الله، حقوق مدنى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1418ق.
طوسى، محمد بن ­حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
غزالی، محمد بن محمد، الوسیط فی المذهب، قاهره، دارالسلام، 1417ق.
فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم، دارالکتاب، 1417ق.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
قاضی عبدالوهاب، عبدالوهاب بن علی، المعونة، مکه، مصطفی احمد باز، بی­‌تا.
قانون آیین دادرسی مدنی.
قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
قانون مدنی مصر.
کاتوزیان، ناصر، اعمال حقوقی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1392ش.
همو، عقود معین، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1376ش.
همو، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، میزان، 1392ش.
همو، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1392ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
همو، نکت النهایة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412ق.
مرغینانی، علی بن ابی­‌بکر، الهدایة فی شرح بدایة المبتدی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مروزی، اسحاق بن منصور، مسائل الإمام احمد و اسحاق بن راهویه، مدینه، الجامعه الاسلامیه، 1425ق.
موسوی بجنوردی، سید حسن، منتهی الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1380ش.
موصلی، عبدالله بن محمود، الاختیار لتعلیل المختار، قاهره، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1356ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نمری، یوسف بن عبدالله، الکافی فی فقه اهل المدینة، ریاض، مکتبة الریاض الحدیثة، 1400ق.
نووی، یحیی بن شرف، روضة الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، المکتب الإسلامی، 1412ق.
وحید خراسانى، حسین، منهاج الصالحین، قم، مدرسه امام باقر، 1428ق.
هاشمی، محمد بن احمد، الارشاد الی سبیل الرشاد، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1419ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار