قابلیت نقل حق شفعه از منظر فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشگاه دامغان

چکیده

حق شفعه، حق مالی است و از جمله خصوصیات حق مالی قابلیت انتقال این حق است، اما در شفعه وضع کمی متفاوت­‌تر است، چرا که اکثر فقها و حقوقدانان، به جهت خلاف قاعده بودن حق شفعه و با استناد به مبنای جعل حق شفعه، که دفع ضرر است، آن را غیرقابل انتقال ارادی می­‌دانند. تحقیق پیش رو نشان می­‌دهد، که بررسی قابلیت انتقال ارادی حق شفعه، از یک جهت مستلزم تفسیر دفع ضرر به عنوان، مبنای وضع حق شفعه است، زیرا بر حسب اینکه تفسیر از دفع ضرر، دفع شرکت باشد یا دفع شریک جدید، در قابلیت انتقال آن بی­‌تأثیر نخواهد بود و از جهت دیگر، مستلزم بررسی موافق یا مخالف قاعده بودن حق شفعه براساس قواعد مالکیت و قاعده لاضرر است. رهیافت مقاله این است که پذیرش شفعه به عنوان یک حق، که این ویژگی وجه مشترک با خیار تلقی می­‌گردد موجب حمایت قاعده تسلیط از آن و پذیرش نظریه قابلیت انتقال ارادی حق شفعه است و از سوی دیگر توجه به مبنای وضع حق شفعه، یعنی دفع ضرر از باب دفع شریک جدید (شخصیت جدید)، نظر فوق­‌الذکر را تقویت می­‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ability to Transfer Pre-emption Right from the Perspective of Islamic Jurisprudence and Iranian Law

نویسنده [English]

  • Hossein Khanlari Bahnamiri
Assistant Professor at Damghan University
چکیده [English]

The Pre-emption Right is a financial right and one of the characteristics of a financial right is the ability to transfer this right. However, in preemption, the situation is a little different, because most jurisprudents and lawyers, due to the specific nature of the preemption right and referring to the basis of legislating the preemption right, which is avoidance of detriment, consider it non-transferable voluntarily. The present study shows that the study of the voluntary transferability ability of the preemption right, on one hand, requires the interpretation of avoidance of detriment as the basis of the preemption right; Because depending on interpretation of avoidance of detriment as avoidance of partnership or avoidance of a new partner, it will not be ineffective in its transferability; and on the other hand, requires examining whether the preemption right is for or against the Rule of Ownership and the Rule of Prohibition of Detriment (La Dharar). The approach of the present study is that accepting the Preemption as a right, which is considered a common point with Option, leads to support the rule of domination (Taslit) and accepting the theory of voluntary transferability of the preemption right, and on the other hand, paying attention to the basis of the preemption right, i.e., avoidance of detriment as avoidance of a new partner, reinforces the above-mentioned view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Preemption Right
  • Avoidance of Detriment
  • Transferability
  • Avoidance of a New Partner
  • the Rule of Domination
 ابراهیمی، جهانبخش، سیری در حقوق بشر، تهران، زوار، 1382ش.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، الکافی فی فقه الإمام احمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
همو، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابوزید، بکر بن عبدالله، فقه النوازل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1416ق.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، 1383ش.
امینی، عیسی؛ حضرتی، محمد؛ ملکوتی­‌خواه، زینب، «انتقال خیار در حقوق ایران»، مجله تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین­‌الملل، شماره 17، 1391ش.
بحرالعلوم، سید محمد، بلغة الفقیه، تهران، مکتبة الصادق، 1403ق.
جوادی آملی، عبدالله، حق و تکلیف در اسلام، قم، اسراء، 1385ش.
حائری، سید کاظم، فقه العقود، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
حجاوی، موسی بن احمد، الإقناع فی فقه الإمام احمد بن حنبل، بیروت، دارالمعرفه، بی­‌تا.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
حسینی سیستانی، سید علی، قاعده لاضرر و لاضرار، قم، چاپ مهر، 1414ق.
حصنی، ابوبکر بن محمد، کفایة الأخیار فی حل غایة الإختصار، دمشق، دارالخیر، 1994م.
خرشی، محمد بن عبدالله، شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1385ش.
خن، مصطفی؛ بغاء، مصطفی؛ شربجی، علی، الفقه المنهجی علی مذهب الإمام الشافعی، دمشق، دارالقلم، 1413ق.
خوانسارى، محمد بن حسین، التعلیقات على شرح اللمعة الدمشقیة، قم، المدرسة الرضویة، 1364ش.
خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، بی‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
دبیان، دبیان بن محمد، المعاملات المالیة اصالةً و معاصرةً، ریاض، مکتبة الملک فهد الوطنیة، 1432ق.
دهخدا، علی­‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1373ش.
ذهنى تهرانى، سید محمدجواد، شرح مکاسب شیخ انصارى‌، قم، حاذق، 1369ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تهران، المکتبة المرتضویة، بی­‌تا.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
ره­‌پیک، سیامک، «ارث حق شفعه»، مجله دیدگاههای حقوق قضایی، شماره 26، 1381ش.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و أدلته، دمشق، دارالفکر، بی­‌تا.
سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الأحکام، قم، دارالتفسیر، بی­‌تا.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1414ق.
سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1952م.
شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، 1398ق.
همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1417ق.
صفی­‌پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الأرب فی لغة العرب، تهران، دانشگاه تهران، 1388ش.
طباطبایی حکیم، سید محمدسعید، منتخب المسائل، قم، مهر ثامن الائمه، 1389ش.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
طیار، عبدالله بن محمد؛ مطلق، عبدالله بن محمد؛ موسی، محمد بن ابراهیم، الفقه المیسر، ریاض، مدار الوطن، 1433ق.
عثیمین، محمد بن صالح، الشرح الممتع علی زاد المستقنع، دمام، دار ابن­‌الجوزی، 1422ق.
علی­‌نوری، علیرضا، کلیات فقه اسلامی، قم، یاقوت، 1383ش.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دارالهجرة، 1405ق.
قاضی عبدالوهاب، عبدالوهاب بن علی، عیون المسائل، بیروت، دار ابن­‌حزم، 1430ق.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، درسهایی از شفعه، وصیت، ارث، تهران، نشر میزان، 1384ش.
همو، مقدمه علم حقوق، تهران، گنج دانش، 1381ش.
ماوردی، علی بن محمد، الإقناع فی الفقه الشافعی، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، تهران، مؤسسه بعثه، 1410ق.
همو، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت، دارالاضواء، 1401ق.
محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1385ش.
مدرسی، سید محمدتقی، احکام معاملات، قم، محبان الحسین، 1390ش.
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، ادنا، 1386ش.
مغنیه، محمدجواد، الفقه على المذاهب الخمسة، بیروت، دارالکتب، 1394ق.
مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام على بن ابى­‌طالب، 1424ق.
همو، موسوعة الفقه الاسلامی المقارن، قم، بی­‌نا، بی­‌تا.
موصلی، عبدالله بن محمود، الاختیار لتعلیل المختار، قاهره، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1356ق.
نائینی، محمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1362ش.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، الحاشیه علی الروضه البهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
نفیسی، علی­‌اکبر، فرهنگ ناظم الاطباء، تهران، کتابفروشی خیام، 1355ش.
ورعی، سید جواد، حقوق و وظایف شهروندان و دولت مردان، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، 1381ش.
یزدانیان، علیرضا، «تفاوت آثار شفعه از منظر حقوق اموال و قاعده لاضرر»، مجله مقالات و بررسیها، شماره 87، 1384ش.