متعه طلاق در مذاهب فقهی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار دانشگاه شیراز

چکیده

متعه در همه اقسام آن مانند متعه حج، متعه نکاح و متعه طلاق معنای نفع موقت و ناپایدار دارد. در پژوهش حاضر متعه طلاق که گاهی به غلط از آن به مهرالمتعه تعبیر شده است، از جهات گوناگونِ مفهوم‌شناسی، مصادیق، ادله دال بر شرعیت و تعیین وجوب یا استحباب آن، به‌صورت مقایسه بین دیدگاه شیعه و اهل‌سنّت مورد بررسی قرار گرفته و بین ادله وجوب و استحباب آن جمع شده است. ازآنجاکه در متون اسلامی همچون قرآن و احادیث از متعه تنها در مورد سبب جدایی طلاق سخن به میان آمده است، در پژوهش حاضر که با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده، امکان متعه در دیگر اسباب جدایی، همچون فسخ، لعان، ارتداد و... نتیجه گرفته شده است. علی‌رغم دیدگاه مشهور که وضعیت مالی مرد را معیار تعیین کمیت متعه طلاق دانسته، در این پژوهش امکان در نظر گرفتن وضعیت مالی و کمال زن در تعیین کمیت متعه نیز بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Divorce Mut’ah in Islamic Schools of Law

نویسندگان [English]

  • Morteza Rahimi
  • Mohammad Hashem Pourmola
چکیده [English]

In all its variants – including Haj Mut’ah, Nikah Mut’ah, and Divorce Mut’ah – Mut’ah means temporary and unstable benefit. The present study examines Divorce Mut’ah (the conditions for determining and collecting the financial rights of a divorced woman), which is often interpreted wrongly as Mahr Mut’ah, in terms of semantics, examples, and the reasons explaining its legitimacy and determining its obligation or desirability in the form of a contrastive analysis of Shia and Sunni perspectives in order to achieve a synthesis of the reasons for its obligation and desirability. Since Islamic texts such as the Quran and Hadiths (Sayings) refer to Mut’ah only in relation to the reasons for divorce (Talaq) separation, the present study, using a descriptive-analytical methodology, infers the possibility of Mut’ah in other modes of separation too, such as Faskh (termination), Li’an (invoking curse), Irtidād (apostasy), etc. Despite the common view that considers a man’s financial situation as the criterion for determining the quantity of Divorce Mut’ah, this study evaluates the possibility of a woman’s financial situation and character for determining the quantity of Mut’ah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divorce Mut’ah
  • Tafwid-al-Buz’ (not determining the marriage portion in marriage contract)
  • causes of separation
  • reasonable marriage portion
قرآن کریم.
آبی ازهری، صالح عبدالسمیع، جواهر الاکلیل، بی‌جا، بی­‌نا، بی‌تا.
ابن­‌ابی­‌جمهور احسائی، محمد ­بن علی، عوالی اللئالی، قم، سیدالشهداء، 1405ق.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور­، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1410ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
ابن‌جزی، محمد بن احمد، القوانین الفقهیة، بی‌جا، بی­‌نا، بی‌تا.
ابن­‌عربی، محمد بن عبد‌الله، احکام القرآن، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، الشرح الکبیر، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا.
همو، المغنی، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، چاپ سوم، 1414ق.
ابو‌جیب، سعدى، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، چاپ دوم، 1408ق.
احمد بن حنبل، مسند، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
اراکی، محمدعلی، کتاب النکاح، قم، نورنگار، 1419ق.
اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل‏، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
انصاری، زکریا بن محمد، فتح الوهاب شرح منهج الطلاب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1412ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1418ق.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد، فقه اللغة، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
جرجانی، سید­امیر ابوالفتوح، آیات الاحکام، تهران، نوید، 1404ق.
جزیری، عبدالرحمن و دیگران، الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل­‌البیت، بیروت، دارالثقلین، 1419ق.
جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1405ق.
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1410ق.
حسینی روحانی، سید­محمدصادق، فقه الامام الصادق، قم، مدرسة الامام جعفر الصادق، چاپ سوم، 1412ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، مختلف الشیعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
خوانساری، احمد بن یوسف، جامع المدارک، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1405ق.
راغب‌ اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‌، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق، دارالقلم؛ ‌بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
ریان، احمد­طه، فقه الاسرة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
سایس، محمدعلی، تفسیر آیات الاحکام، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
سبزواری ­نجفی، محمد بن حبیب، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1419ق.
سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، کفایة الاحکام، اصفهان، مهدوی، بی‌تا.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق.
شافعی، محمد بن ادریس، الام، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، 1403ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الناصریات، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیة، 1417ق.
شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة، بیروت، دارالتراث؛ الدار الاسلامیه‌، 1410ق.
شهید ­ثانی، زین­‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، مسالک الافهام الى تنقیح شرائع الاسلام‌، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.
صیمری، مفلح بن حسن، تلخیص الخلاف، قم، کتابخانه آیت­‌الله مرعشی نجفی، 1408ق.
طاهری، حبیب­‌الله، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1418ق.
­طباطبایی، سیدعلی، الشرح الصغیر فی مختصر النافع، قم، کتابخانه آیت­‌الله مرعشی نجفی، 1409ق.
همو، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل­‌البیت، 1418ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، 1372ش.
طریحى، فخر­الدین، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران، کتابفروشى مرتضوى، 1416ق.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387ق.
همو، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1365ش.
فاضل مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، بی‌نا، بی‌تا.
قرشی، سیدعلی­‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.
قرطبی­، محمد بن احمد، تفسیر القرطبی، قاهره، دارالشعب، بی­‌تا.
قمی سبزواری، علی بن محمد، جامع الخلاف و الوفاق، قم، زمینه سازان ظهور امام عصر، 1421ق.
قنوجی، محمدصدیق بن حسن خان، فتح البیان فی مقاصد القرآن، بیروت، المکتبة العصریة، 1412ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، پاکستان، المکتبة الحبیبة، 1409ق.
کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، انوار الفقاهة کتاب النکاح، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء، 1412ق.
کاظمی، جواد بن سعید، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ دوم، 1365ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
گرجی، ابوالقاسم، آیات الاحکام، تهران، میزان، چاپ دوم، 1383ش.
مجلسی، محمد­باقر بن محمدتقی، بحار الانوار، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، 1363ش.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل­‌البیت، چاپ دوم، 1414ق.
محقق­‌داماد، سید­مصطفی، بررسی فقهی حقوقی خانواده ـ نکاح و انحلال آن، قم، بی­‌نا، بی­‌تا.
مغربی، محمد بن محمد، مواهب الجلیل، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی­‌تا.
مکارم ­شیرازی، ناصر، الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسة الامام علی بن ابی­‌طالب، 1421ق.
ملا حویش آل غازی، عبدالقادر، بیان المعانی، دمشق، مطبعة الترقی، چاپ اول، 1382ق.
میاره فاسی، محمد بن احمد، الاتقان فی شرح تحفة الحکام المعروف بشرح میاره، بی‌جا، دارالمعرفة، بی­‌تا.
نجفى، محمد­حسن،‌ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام‌، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.