حکم جمع میان همسر و دختر برادر یا خواهر در ازدواج از دیدگاه فقهای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

محرمات ازدواج در ادیان آسمانی دیگر به جز اسلام هم مطرح بوده است، اما نه به این گستردگی و تفصیلی که در اسلام مطرح شده است. از میان مباحث مربوط به محرمات ازدواج، مقوله جمع میان عمه و برادرزاده، خاله و خواهرزاده موجب اختلاف امت اسلامی گردیده است. جمهور فقهای اهل‌سنّت و شیخ صدوق از امامیه، با استناد به روایاتی که از رسول خدا و پیشوایان اهل تشیع نقل شده است، به‌صورت مطلق چنین جمعی را حرام دانسته‌اند. داود ظاهری، عثمان البتی، خوارج و برخی از فقیهان امامیه این ازدواج را به‌صورت مطلق جایز دانسته‌اند. ایشان آیه 24 سوره نساء را بنای جواز قرار داده و احادیث وارده را ناتوان از تخصیص کتاب‌الله خوانده‌اند. مشهورِ فقهای امامیه تفصیل را ترجیح داده و به روایاتی استناد کرده‌اند که از ائمه تشیع به‌صورت تفصیلی نقل شده است و روایاتی را که از مطلق تحریم سخن می‌گویند، حملِ بر مقیّد کرده‌اند. مخرج مشترکِ جمهور اهل‌سنّت و مشهور امامیه، حفظ احترام و جایگاه عمه و خاله در خانواده است. اهل‌سنّت برای حفظ احترام و صله‌رحم، به‌صورت مطلق اصل تحریم را ترجیح داده‌اند و امامیه برای حفظ احترام و ارزشهای اخلاقی، حلیت آن را مشروط به اجازه دانسته و قائل به تفصیل شده‌اند. تحقیق میدانی که توسط محققان این مقاله با روش پرسش‌نامه‌ای در آذرماه 1394 با محدوده زمانی سال 1390 به بعد انجام شده است، نشان‌دهنده نداشتن پشتوانه اجتماعی این‌گونه ازدواجهاست که تفصیل آن در این مقاله تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Ruling for Simultaneous Marriage with a Woman and her Niece from the Perspective of Muslim Jurists

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Rezvantalab 1
  • Hosein Davarzani 2
  • Mohammad Saleh Musleh 3
1
2
3
چکیده [English]

Marriage prohibitions have been treated by divine religions other than Islam too but not with the same extent and detail. Among the issues concerning marriage prohibitions, simultaneous marriage with an aunt and her niece has led to diversifying perspectives in the Islamic Ummah. The entirety of Sunni scholars plus Shaykh Saduq, as a Shiite scholar, have acknowledged this type of marriage as generally and absolutely forbidden/ unlawful by reference to Hadiths quoted from the Prophet and the Imams of the Shia.  Dawud Al-Zahiri, Uthman al-Batti, the Khawarij and some Imamiyya jurists have acknowledged this type of marriage as absolutely lawful based on Verse 24 of Surah al-Nisa’; hence, rejecting the above mentioned Hadiths as incapable of modifying or specifying the ruling given by the Book of Allah. The majority of Imamia jusrists have preferred distinguishing the cases and issuing the rules suitable for each, and, by reference to Hadiths that have been quoted from Shiite Imams concerning this distinction, consider the Hadiths that point to the absolute unlawfulness of this type of marriage as modified and specified by other ones. The common ground between the majority of Sunni and Shiite scholars is the necessity of paying respect to aunts and their position in the family. Sunni jurists have preferred the prohibition of this type of marriage for the sake of respecting blood ties, but Shiite jurists have considered it as lawful and dependent on permission and distinction of cases for the sake of respecting moral values. The results of the present fieldstudy, which was conducted in December 2015 in the form of a questionnaire survey and covering the years after 2011, suggest a lack of social support for this type of marriage, as explained in detail in the body of the same paper.

کلیدواژه‌ها [English]

  • marriage with close relatives
  • strengthening the family
  • niece
قرآن کریم.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام مهدی، 1415ق.
همو، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، 1386ق.
همو، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی‌، التلخیص الحبیر فی تخریج أحادیث الرافعی الکبیر، بی‌جا، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، الشرح الکبیر علی متن المقنع، اشراف: محمد رشید رضا، بی‌جا، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
ابن‌ماجه، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، تحقیق: شعیب ارنؤوط و دیگران، بی‌جا، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
ابن‌همام، محمد بن عبدالواحد، شرح فتح القدیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، السنن، تحقیق: شعیب ارنؤوط و محمد کامل قره بللی، بی‌جا، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
همو، المراسیل، تحقیق: شعیب ارنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1408ق.
بحرانی، محمد، سند العروة الوثقی ـ کتاب النکاح، قم، مکتبة فدک، 1429ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بخاری، عبدالعزیز بن احمد، کشف الاسرار شرح اصول البزدوی، بی‌جا، دارالکتاب الاسلامی، بی‌تا.
بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحیح، قاهره، دارالشعب، 1407ق.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق: بشار عواد معروف، حاشیه: عبدالرحمن الفقیه، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1998م.
جوینی، عبدالملک بن عبدالله، نهایة المطلب فی درایة المذهب، تحقیق: عبدالعظیم محمود الدّیب، بی‌جا، دارالمنهاج، 1428ق.
حرّعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1409ق.
حسینی شیرازی، سیدصادق، ألف مسألة فی بلاد الغرب، بیروت، دارالعلوم مؤسسة الامامة، 1428ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1388ق.
خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالعلم، بی‌تا.
دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، مسند الدارمی المعروف بسنن الدارمی، تحقیق: نبیل هاشم غمری، بیروت، دارالبشائر، 1434ق.
رویانی، عبدالواحد بن اسماعیل، بحر المذهب (فی فروع المذهب الشافعی)، تحقیق: طارق فتحی السید، بی‌جا، دارالکتب العلمیة، 2009م.
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، چاپ چهارم، بی‌تا.
زرکشی حنبلی، محمد بن عبدالله، شرح الزرکشی علی مختصر الخرقی، تحقیق: عبدالمنعم خلیل ابراهیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1423ق.
زرکشی شافعی، محمد بن عبدالله، تشنیف المسامع بجمع الجوامع لتاج الدین السبکی، تحقیق: سیدعبدالعزیز و عبدالله ربیع، بی‌جا، مکتبة قرطبة للبحث العلمی و احیاء التراث، 1418ق.
زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق و حاشیة الشّلبی، قاهره، المطبعة الکبری الأمیریة، 1313ق.
سایت سؤالات اسلامی (http://islamquest.net)، 1394/9/10ش.
سایت مشاوره آزاد (http://moshavere.tribuneazad.ir)، 1394/9/10ش.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
سعدی، عبدالله بن نجم­، عقد الجواهر الثمینة فی مذهب عالم المدینة، تحقیق: حمید بن محمد لحمر، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1423ق.
شافعی، محمد بن ادریس، الام، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب النکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رأی‌پرداز، 1419ق.
شربینی­، محمد بن احمد، الإقناع فی حل الفاظ ابی­‌شجاع، تحقیق: مکتب البحوث و الدراسات، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار من احادیث سید الاخیار شرح منتقی الاخبار، بیروت، دارالجیل، 1973م.
شهید ­ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق: سلطان العلماء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1412ق.
همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.
شیبانی، محمد بن حسن‌، الاصل، تحقیق: محمد بوینوکالن، بیروت، دارابن‌حزم، 1433ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، طبقات الفقهاء، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دارالرائد العربی، 1970م.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام، مصنف عبدالرزاق، تحقیق: حبیب رحمن اعظمی، بیروت، المکتب الاسلامی، چاپ دوم، 1403ق.
طبرانی، سلیمان بن احمد‌، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید سلفی، قاهره، مکتبة ابن‌تیمیة، 1415ق.
طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1390ق.
همو، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387ق.
عدوی، علی بن احمد، حاشیة العدوی علی شرح کفایة الطالب الربانی، تحقیق: یوسف محمد بقاعی، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
عراقی، احمد بن عبدالرحیم، الغیث الهامع شرح جمع الجوامع، تحقیق: محمد تأمر حجازی، بی‌جا، دارالکتب العلمیة، 1425ق.
عینی، بدرالدین، البنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، انوار الفقاهة کتاب النکاح، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء، 1422ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ش.
مالک بن انس، الموطأ امام مالک، تحقیق: تقی‌الدین ندوی، تعلیق: عبدالحی لکنوی، دمشق، دارالقلم، 1413ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، تحقیق: علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، 1410ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل­‌البیت، چاپ دوم، 1414ق.
مرغینانی، علی بن ا‌بی‌بکر، الهدایة شرح بدایة المبتدی، تحقیق: طلال یوسف، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مقدسی، محمد بن عبدالواحد، الأحادیث المختارة، تحقیق: عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دارخضر، چاپ سوم، 1420ق.
مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب، 1424ق.
نجفی محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: عباس قوچانی، زیرنظر علی آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1367ش.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.