طواف نساء امامیان و طواف وداع سنیان؛ گسستها و پیوستها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

از جمله مهم‌ترین اعمال موجود در پایان مناسک حج امامیه، طواف نساء است. این در حالی است که فقیهان مذاهب مهم اهل‌سنّت، طواف دیگری به نام طواف وداع را واجب می‌انگارند. نسبت‌سنجی و موازنه میان این دو طواف و بازنگری ویژگیهای آن دو از دریچه‌های مختلف، مسئله‌ای است نیازمند پژوهش که به‌رغم کارکردهای فراوان در شکل‌گیری تصویری هر چه بهتر از باورهای فقهی هر یک از مذاهب اسلامی و پاسخگویی به پرسشهای پیرامون یگانه یا دوانگاری این طوافها، از دایره قلم‌زنی دانشیان و فقه‌پژوهان مسلمان به دور مانده است. نوشتار پیش رو، با مطالعه‌ای تطبیقی سعی در برجسته نمودن تقابلات و تعاملات این دو طواف داشته است. روشن شدن تفاوتهایی همچون عنوان، زمان شروع عمل، مکلفان دو طواف، وجوب در عمره‌ مفرده و آثار این دو که مانع از یگانه انگاشتن این دو طواف می‌گردد، علی‌رغم وجود شباهتهایی در نحوه‌ اجرا، شرایط و واجبات، عمومیت و نوع وجوب، از جمله نتایج این بحث است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tawaf al-Nisa in the Imamiyya School and Tawaf al-Wida in the Sunni School: Divergences and Convergences

نویسنده [English]

  • Hamed Hosein Hashemi
چکیده [English]

Among the most important actions at the end of the Imamiyya Hadjdj pilgrimage rites is Tawaf-al-Nisa. However, jurists of important Sunni schools believe that another Tawaf called Tawaf-al-Wida is obligatory. Defining the relation and balance between these two types of Tawaf and reviewing their properties from various perspectives are an issue deserving study. Despite its significant functions in forming a better image of the religious beliefs of each Islamic sect and responding to questions regarding the duality or oneness of these types of Tawaf, this issue has been mostly neglected by Muslim scholars and researchers in the field of jurisprudence. The current study aims to highlight the points of divergence and convergence between these two types of Tawaf. Clarifying the differences such as the appellation, the onset of action, those under obligation of these two types of Tawaf, obligation in al-Umrah al Mufradah and the effects of these two types of Tawaf, which remove the assumption that they are one and the same despite apparent similarities in the way of performance, conditions, obligations, universality and type of necessity, is the result of the present study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tawaf al-Nisa
  • Tawaf al-Wida
  • Imamiyya
  • Sunnis
  • different
  • similarities
قرآن کریم.
ابن­‌ابی­‌عقیل، حسن بن علی­، حیاة ابن‌ابی‌عقیل و فقهه، قم، مرکز معجم فقهی، 1413ق.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور­، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1410ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق.
ابن­‌حمزه، محمد بن علی، الوسیله الی نیل الفضیله، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، 1408ق.
ابن­‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستذکار، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1421ق.
ابن­‌فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.‌
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
استادی، رضا، «تحقیقی پیرامون کتاب فقه ‌الرضا»، مجله مشکوة، شماره 3، تابستان 1362ش.
اشتهاردی، علی‌پناه، مدارک العروة، تهران، دارالاسوه، 1417ق.
انصاری، زکریا بن محمد، اسنی المطالب فی شرح روض الطالب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.
همو، فتح الوهاب شرح منهج الطلاب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ‌1405ق.
البحوث العلمیه، عربستان سعودی، رئاسة إدارة البحوث العلمیة والإفتاء، 1423ق.
بخاری قنوجی، محمدصدیق خان، الروضة الندیة شرح درر البهیة، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، یمامه ـ بیروت، دارابن‌کثیر، چاپ سوم، 1407ق.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1406ق.
جعفرپیشه‌فرد، مصطفی، درآمدی بر فقه مقارن، تهران، معاونت امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری، تابستان 1388ش.
حرّعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1409ق.
حسینی شاهرودی، سیدمحمود، کتاب الحج، قم، مؤسسه انصاریان، 1402ق.
حسینی شیرازی، سیدمحمد، تبیین القرآن، بیروت، دارالعلوم، چاپ دوم، 1423ق.
حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین، 1403ق.
حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
همو، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1414ق.
همو، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق.
همو، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1412ق.
حلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، قم، مؤسسه سیدالشهداء العلمیه، 1405ق.
خویی، سیدابوالقاسم، موسوعة الامام خوئی، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام خوئی، 1418ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، بی‌تا.
همو، تفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، دمشق ـ بیروت، دارالفکر المعاصر، چاپ دوم، 1418ق.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1247ق.
همو، کفایة الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1423ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالفکر، 1421ق.
شافعی، محمد بن ادریس، الام، بیروت، دارالمعرفه، 1393ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1415ق.
طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران؛ قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1377ش.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، چاپ سوم، 1387ق.
همو، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ دوم، 1400ق.
همو، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
عثیمین، محمد بن صالح، شرح الممتع علی زاد المستقنع، بی‌جا، دارابن‌جوزی، 1428ق.
عریضی، علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1409ق.
عیطه، حاجة دریه، فقه العبادات علی المذهب الشافعی، دمشق، مطبعة الصباح، 1409ق.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1416ق.
فقه الرضا، مشهد، مؤسسه آل­‌البیت، 1406ق.
فلاح زاده، محمدحسین، مناسک حج ویژه بانوان، تهران، مشعر، 1378ش.
فیروزآبادی شیرازی، ابراهیم بن علی، التنبیه فی الفقه الشافعی، بیروت، عالم الکتب، 1403ق.
فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی، 1406ق.
قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت ـ قاهره، دارالشروق، چاپ هفدهم، 1412ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتاب العربی، 1982م.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
کیدری، محمد بن حسین، اصباح الشیعه بمصباح الشریعه، قم، مؤسسه امام صادق، 1416ق.
مازندرانی، محمدهادی بن محمدصالح، شرح فروع الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
مالک بن انس، الموطأ، دمشق، دارالقلم، 1413ق.
مجلسی، محمد­تقی، لوامع صاحبقرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.
محقق ‌حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408ق.
محقق­‌داماد، سیدمحمد، کتاب الحج، قم، چاپخانه مهر، 1401ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
مهریزی، مهدی؛ و هاشمی، سیدحامدحسین، «کاکرد طواف وداع سنیان در حلیت زنان از منظر فقه شیعی»، مجله فقه و اصول، شماره 100، بهار 1394ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.