اختلافات امام غزالی با امام شافعی در اصول فقه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه تهران

3 دکترای فقه شافعی دانشگاه تهران

چکیده

محمد غزالی که از اصولیان برجسته شافعی مذهب به شمار می­‌رود، با وجود آنکه تقید خود به اصل مذهب شافعی را حفظ کرده، در برخی مسایل اصولی با رئیس مذهب خویش، شافعی اختلاف­‌نظر دارد. مهمترین این موارد به شرح زیر است: در حالی که شافعی مفهوم مخالف را حجت می­‌داند، غزالی به عدم حجیت آن و درواقع به نداشتن مفهوم برای آن قایل است. در موضوع نسخ، غزالی همانند اکثر اصولیان بر این باور است که امکان نسخ قرآن با سنت متواتر و نیز نسخ سنت با قرآن وجود دارد، ولی شافعی معتقد است که قرآن توسط قرآن و سنت توسط سنت نسخ می­‌شود. اختلاف دیگر آنها در حجیت قول صحابی است، بدین­‌گونه که مطابق قول قدیم شافعی قول صحابی، حجت است، در حالی که غزالی قول صحابی را حجت نمی­‌داند. بررسی آراء و استدلالات اقوال آنها نشان می­‌دهد که در موضوعات فوق، رأی راجح، حجیت مفهوم مخالف، جواز نسخ قرآن به سنت و سنت به قرآن و عدم حجیت قول صحابی است. بر هریک از این اختلاف­‌نظرهای اصولی، آثار فقهی مترتب است که در دیدگاههای فقهی شافعی و غزالی انعکاس یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Differences between Imam Ghazali and Imam Shafi‘i in the Principles of Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mohammad Adel Ziaey 1
  • Mostafa Zolfaghartalab 2
  • Jalal Jalalizadeh 2
  • Jahangir Mohammadi 3
1 Associate Professor at Tehran University
2 Assistant Professor at Tehran University
3 PhD at Tehran University
چکیده [English]

Imam Mohammad Ghazali, who is one of the prominent figures of the Shafi‘i school, despite maintaining his adherence to the principles of the Shafi‘i School, disagrees with the head of his school on some fundamental issues. The most important of these are as follows: While Imam Shafi‘i considers the opposite concept as proof, Ghazali believes that it is not a proof and in fact, he believes that it does not make sense. On the subject of abrogation, Ghazali, like most Usulis, believes that it is possible for Qur’an to be abrogated by frequent Sunnah and Sunnah can be abrogated by the Qur'an as well, but Imam Shafi‘i believes that the Qur’an is abrogated by the Qur'an and Sunnah by the Sunnah. Another difference is in the proof of the words of the Companions, thus, according to the old saying of Imam Shafi‘i, the word of the Companions is a proof. Ghazali, on the other hand, does not consider the words of the Companions as a proof. Evaluating their ideas and arguments shows that in the above subjects, the preferred opinion is to consider the opposite concept as proof, the permission of abrogation of the Qur’an with Sunnah and the Sunnah with Qur'an, and the non-proof of the words of the Companions. There are jurisprudential works for each of these fundamental disagreements, which reflected in the views of Imam Shafi‘i and Imam Ghazali.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Shafi‘i
  • Imam Ghazali
  • Principles of Jurisprudence
  • the Opposite Concept
  • Abrogation
  • Words of Companions

مراجع

قرآن کریم.
آمدی، علی بن ابی‌علی، الإحکام فی أصول الأحکام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1986م.
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، قاهره، مکتبة مصر، 1421ق.
ابن­‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الإسلامى، 1404ق.
ابن­‌فراء، محمد بن حسین، العدة فی أصول الفقه، ریاض، بی­‌نا، 1414ق.
ابن­‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، قاهره، بی­‌نا، بی­‌تا.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن أبی­‌داود، دمشق، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، بی‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
اسنوی، عبدالرحیم بن حسن، التمهید فی تخریج الفروع علی الأصول، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1407ق.
انصاری، زکریا بن محمد، غایة الوصول شرح لب الأصول، قم، سیدالشهداء، 1413ق.
ایجی، عبدالرحمن بن احمد، شرح العضد علی مختصر المنتهی الأصولی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق.
باجی، سلیمان بن خلف، احکام الفصول فی أحکام الأصول، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1407ق.
پاکتچی، احمد، «اصول فقه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج9، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1379ش.
جصاص، احمد بن علی، الفصول فی الأصول، کویت، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، 1414ق.
جوینی، عبدالملک بن عبدالله، البرهان فی أصول الفقه، قاهره، دارالوفاء، 1418ق.
حصنی، ابوبکر بن محمد، کفایة الأخیار فی حل غایة الإختصار، جده، دارالمنهاج، 1428ق.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، مکتبة الخانجی، 1349ق.
زرکشی، محمد بن عبدالله، البحر المحیط فی أصول الفقه، بی­‌جا، دارالکتبی، 1414ق.
سبکی، علی بن عبدالکافی؛ سبکی، عبدالوهاب بن علی، الإبهاج فی شرح المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1404ق.
سرخسی، محمد بن احمد، أصول السرخسی، بیروت، دارالمعرفة، بی­‌تا.
سهالوی، محمد بن محمد، فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت، بیروت، دارالعلوم الحدیثة، بی­‌تا.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، بی­‌نا، 1433ق.
همو، الرسالة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1435ق.
شوکانی، محمد بن علی، إرشاد الفحول إلی تحقیق الحق من علم الأصول، ریاض، دارالفضیلة، 1421ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، التبصرة فی أصول الفقه، دمشق، دارالفکر، 1403ق.
غزالی، محمد بن محمد، إحیاء علوم الدین، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
همو، المستصفی من علم الأصول، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1435ق.
همو، الوسیط فی المذهب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1436ق.
فخررازی، محمد بن عمر، المحصول فی علم الأصول، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1418ق.
نووی، یحیی بن شرف، المنهاج شرح صحیح مسلم ابن الحجاج، قاهره، مؤسسة المختار، 2001م.
هیتو، محمدحسن، الوجیز فی أصول التشریع الإسلامی، بیروت، مؤسسه الرسالة، 1421ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار