تاریخی‌نگری در فرایند اجتهاد با تأکید بر روش اجتهادی و شیوه مقارنه‌ای آیت‌الله بروجردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 استادیار گروه فلسفه و عرفان اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

3 دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

تاریخی‌نگری یکی از روشهای فهم متون دینی است. در این روش هر فهمی از این متون باید تحت تأثیر زمینه­‌های متن در دوره صدور آن بررسی شود. آیت­‌الله بروجردی در روش اجتهادی خود اهتمام ویژه­‌ای به تاریخی­‌نگری داشته و به­‌نظر می­‌رسد یکی از مواردی که برداشتهای روایی وی را استوار می­‌کند، رویکرد تاریخی­‌نگری به شرایط صدور روایات و ریشه­‌یابی تاریخی مسائل خلافی باشد و از رهگذر این نگاه تاریخی، وی به توانمندی بی­‌نظیر در تفسیر و توجیه روایات دست یافته بود، لذا می­‌توان ایشان را صاحب «سبک خاص و مستقل در نحوه اجتهاد با رویکرد مقارنه­‌ای» نامید. در این نوشتار بر آنیم تا با معرفی مختصر روش اجتهادی این فقیه برجسته به بیان جایگاه تاریخی­‌نگری در فرایند اجتهاد ایشان و خصوصیات آن در سه حوزه اصولی، حدیثی و رجالی و همین­‌طور فقهی بپردازیم و اثبات نماییم توجه به این مؤلفه مانع بحثهای انتزاعی در اجتهاد شده و به دلیل ارائه تفسیری واقع­‌گرایانه از روایات، میزان وثوق به مراد معصوم را به نحو چشمگیری افزایش خواهد داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical Perspective in the Process of Ijtihad with Emphasis on the Ijtihad and Comparative Method of Ayatollah Boroujerdi

نویسندگان [English]

  • Abedin Momeni 1
  • Majid Ghorbanali Doolabi 2
  • Meysam Behdadfar 3
1 Associate Professor at Tehran University
2 Assistant Professor at University of Islamic Denominations
3 PhD at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

Historical perspective is one of the methods of understanding religious texts. In this method, any understanding of these texts should be examined under the influence of the context during the period of its issuance. In his Ijtihad method, Ayatollah Boroujerdi has paid specific attention to the historical perspective and it seems that it is the historical perspective in the situation of traditions and historical roots of controversial issues that supports his interpretations of traditions. Through this historical perspective, he had achieved an unparalleled ability to interpret and justify traditions. Therefore, it can be said that he had a special and independent method in Ijtihad with a comparative method. In this article, we would like to briefly introduce the Ijtihad method of this prominent jurist and explain the place of historical perspective in his process of Ijtihad and its characteristics in three areas: 1- Principles 2- Hadith and Narrators 3- Jurisprudence and prove that paying attention to this component prevents abstract discussions in Ijtihad and it will significantly increase the certitude of the intention of the Infallible Imam.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ijtihad
  • Historical Perspective
  • Ijtihad Method
  • Religious Knowledge
  • Historical Knowledge
ابوزید، نصر حامد، «متن بودن قرآن»، ترجمه روح­‌الله فرج­‌زاده، مجله ماهنامه آفتاب، شماره 30، 1380ش.
همو، نقد گفتمان دینی، ترجمه حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهرکلام، تهران، یادآوران، 1383ش.
اخوان صراف، زهرا، مکتب اجتهادی آیت­‌الله بروجردی، قم، بوستان کتاب، 1387ش.
ایزدی، حسین، درآمدی بر مکتب فقهی قم و نجف، قم، اشراق حکمت، 1398ش.
بروجردی، سید حسین، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، قم، دفتر آیت­‌الله منتظری، 1375ش.
همو، تقریر بحث السید البروجردی، به قلم علی‌پناه اشتهاردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
همو، جامع أحادیث الشیعة، به قلم اسماعیل معزی ملایری، قم، المهر، 1420ق.
همو، الموسوعة الرجالیة، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1413ق.
همو، نهایة الأصول، تهران، تفکر، 1415ق.
پوپر، کارل ریموند، فقر تاریخی‌گری، ترجمه احمد آرام، تهران، خوارزمی، 1358ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1411ق.
حسنی، سید حمیدرضا؛ علی‌پور، مهدی، «روش­‌شناسی اجتهاد و اعتبارسنجی معرفتی آن»، مجله روش­‌شناسی علوم انسانی، شماره 50، 1386ش.
حسنی، سید حمیدرضا؛ علی‌پور، مهدی، جایگاه‌­شناسی علم اصول گامی به سوی تحول، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1385ش.
خمینی، سید روح‌الله، تهذیب الأصول، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1382ش.
شافعی، محمد بن ادریس، الرسالة، قاهره، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1358ق.
شکوری، ابوالفضل، «نگاهی به روش فقهی مصلح بزرگ، آیت­‌الله بروجردی»، مجله آینه پژوهش، شماره 7، 1370ش.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، مکتبة الصدوق، 1376ش.
عرب صالحی، محمد، «تاریخ‌مندی معرفت»، مجله ذهن، شماره 44، 1389ش.
علوی بروجردی، سید جواد، «آیت­‌الله بروجردی در بروجرد»، در: چشم و چراغ مرجعیت: مصاحبه‌های ویژه مجله حوزه با شاگردان آیت‌الله بروجردی، به کوشش مجتبی احمدی و دیگران، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1379ش.
مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1411ق.
مبلغی، احمد، درس خارج و گامهای اجتهاد، قم، اشراق حکمت، 1398ش.
منتظری، حسینعلی، «مبانی اجتهادی آیت‌الله العظمی بروجردی»، در: یادنامه خاتمی: مجموعه مقالات علمی و تحقیقی در بزرگداشت آیت‌الله حاج سید روح‌الله خاتمی اردکانی، محمدتقی فاضل میبدی، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا، 1376ش.
موحدی­‌نیا، راضیه؛ ربانی، حسام­‌الدین، «بررسی رویکرد تاریخ‌مندانه به معرفت دینی با تأکید بر نگاه تاریخی به قرآن»، مجله پژوهشهای معرفت­‌شناختی، شماره 12، 1395ش.
واعظ زاده خراسانی، محمد، زندگی آیت­‌الله العظمی بروجردی و مکتب فقهی، اصولی، حدیثی و رجالی وی، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1385ش.
یزبک، قاسم، التاریخ و منهج البحث التاریخی، بیروت، دارالفکر اللبنانی، 1411ق.
Craig, Edward, Routledge Encyclopedia of Philosophy, Routledg London and New York, 1998.
Edwards, Paul, The Encyclopedia of Philosophy, Macmillan publishing Co. and free press New York, 1967.