وضعیت موقوفه پس از انقراض موقوف علیه در فقه امامیه و اهل‌سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

چکیده

در جوامع اسلامی، وقف از جایگاه ویژه‌­ای برخوردار است و واقفین در اعتلای شعائر اسلامی و پیشبرد اهداف حکومتی نقش مؤثری ایفا می­‌کنند. گاه اتفاق می­‌افتد که واقفین عقد وقف را به نحوی منعقد می­‌کنند که بطن اول آن موجود و بطن لاحق آن معدوم است و یا وقف بر بطن لاحق، شرعاً مباح و مشروع نیست، نظیر وقف بر زید و کفار. در این صورت میان فقهای امامیه و علمای اهل­‌سنت اختلاف است که وضعیت موقوفه با از بین رفتن صاحبان وقف چگونه خواهد بود؟ فقها در پاسخ به این مسئله، سه دسته هستند: عده­‌ای از فقها، عقد وقف را باطل دانسته و عده دیگر جایز می­‌دانند و کسانی که قائل به عدم بطلان هستند، دو رویکرد دارند: 1. مال موقوفه به سبب شرطیت دوام در ذات عقد وقف، صرف امور خیر و ثواب می­‌شود؛ 2. مال موقوفه به ورثه موقوف­‌علیهم باز می­‌گردد تا وقف هم­‌چنان ادامه یابد. حاصل پژوهش نشان می­‌دهد که عقد وقف با از بین رفتن موقوف­‌علیهم باطل می‌­شود و موقوفه به واقف یا وراث حین‌الموت او باز می­‌گردد. پژوهش حاضر با روش توصیفی­ -­ تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه­‌ای صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the Status of Endowed Property after the Death of Beneficiary in Sunni and Imami Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mohammad Asadi 1
  • Mohammad Javad Heydari Khorasani 2
1 PhD student at University of Qom
2 Assistant Professor at University of Qom
چکیده [English]

Endowment is of a particular status in Muslim societies and endowers play an effective role in promoting Islamic rituals and furthering the governmental objectives. Sometimes it happens that the endowers conclude the contract of the endowment in a way that the first receivers of the endowment are valid and existent while the next ones are invalid, or in a case where the endowment to the next receivers becomes illegitimate as in endowment to the infidels. If this is the case, there is a disagreement between Imami jurists and Sunni thinkers over the status of the endowed property after the death of the endower or the beneficiary. The jurists who provide response fall into these groups: Some of them consider the contract intrinsically invalid and illegitimate, while some call it valid. The ones who consider it invalid are of two views: 1. the endowed property on the account of the durability of the endowment contract should be devoted to the charity. 2. The endowed property should be returned to the heirs of the beneficiary so that the endowment would find continuation. Results of the study demonstrate that the contract of endowment is abolished by the termination of the ones the property is devoted to and the endowed property is given back to the endowers. The present study has been conducted through a descriptive-analytic method and by means of reliance on the library resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Endower
  • Endowments
  • Terminative Endowment
  • Endowed Property
  • Beneficiary

مراجع

قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1408ق.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1375ش.
ابن­‌فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه، 1410ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
امامی خوانساری، محمد، الحاشیه الثانیه على المکاسب‌، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، صیغ العقود و الإیقاعات‌، قم، مجمع الفکر الاسلامى‌، 1421ق.
همو، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، قم، دفتر حضرت آیة‌الله بهجت، 1426ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، دارالفکر، 1402ق.
حسینی سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، قم، دفتر حضرت آیةالله سیستانى‌، 1417ق.
حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الأذهان الی أحکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
همو، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالعلم، بی­‌تا.
همو، زبدة الأحکام‌، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى‌، 1404ق.
دردیر، احمد بن محمد، الشرح الصغیر، در: صاوی، احمد بن محمد، بلغة السالک لأقرب المسالک علی الشرح الصغیر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و أدلته، دمشق، دارالفکر، بی­‌تا.
زرقاء، احمد بن محمد، شرح القواعد الفقهیة، دمشق، دارالقلم، 1409ق.
سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
صاوی، احمد بن محمد، بلغة السالک لأقرب المسالک، قاهره، دارالمعارف، بی­‌تا.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، تکملة العروة الوثقى‌، قم، کتابفروشى داورى‌، 1414ق.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1418ق.
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، بی‌تا.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1422ق.
لاری، سید عبدالحسین، التعلیقة على المکاسب‌، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1418ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
مغنیه، محمدجواد، الفقه على المذاهب الخمسة، بیروت، دارالتیار الجدید، 1421ق.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1408ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار