نسب و آثار ناشی از آن در انتقال نطفه پس از مرگ زوجین از دیدگاه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه مذاهب اسلامی

2 کارشناس ارشد فقه مقارن و حقوق خصوصی اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

انتقال نطفه پس از مرگ همگام با پیشرفت تکنولوژی و دست‌یابی به روشهای نوین کمک‌باروری از جمله مسائل مستحدث و نوین پزشکی محسوب می‌شود. در این شیوه، پزشک با استفاده از گامت متوفی مبادرت به باروری شخص بازمانده می‌نماید. مشهور فقهای امامیه و اهل­‌سنت با بهره‌گیری از ادله اجتهادی، مبنای اصلی مشروعیت یا عدم مشروعیت این عمل را بقا یا عدم بقای رابطه زوجیت پس از مرگ برشمرده‌اند و بر اساس آن، قائل به جواز یا حرمت عمل مذکور شده‌اند. فارغ از حلیت و حرمت عمل مذکور، آنچه در این میان محل تأمل است، تعیین وضعیت نسب کودک حاصل از انتقال نطفه پس از مرگ می‌باشد که به لحاظ تأثیر به‌سزای آن بر حقوق مالی و غیرمالی مترتب بر چنین کودکی نظیر: ارث، نفقه، حضانت، ولایت، محرمیت و... حائز اهمیت است. بر همین اساس، نگارنده در مقام بررسی حکم شرعی موضوع فوق از دیدگاه مذاهب اسلامی، با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای و اتخاذ رویکرد تحلیلی ـ توصیفی به این نتیجه دست یافته است که نظر به عدم تأثیر جواز یا حرمت عمل مذکور در صدق عناوین نسبی و هم‌چنین تکوینی بودن این رابطه، فرزند تولدیافته پس از مرگ والدین واجد نسب شرعی بوده و از آثار و احکام ناشی از آن بهره‌مند است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Parentage and Its Effects on Transference of Gamete after the Death of Couples from the Viewpoint of Islamic Schools of Thought

نویسندگان [English]

  • Mahmood Veisi 1
  • Razie Sadeghi 2
1 Assistant Professor at University of Islamic Denominations
2 MA at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

Transference of gamete after the death of couples that has actually come to realization thanks to technological advances and assisted-reproduction techniques is one of the recent developments in the field of medicine. In this technique, physicians use the gamete of the deceased person to fertilize the surviving person. Drawing on ijtihadic reasoning, leading Imamite and Sunnite jurists have argued that the legitimacy or illegitimacy of this act depends on the continuity of matrimony after death and have actually used this argument as a basis to determine if the afore-mentioned act is legally permissible or not. Regardless of the legitimacy or permissibility of the afore-mentioned act, determination of the lineage of the child resulting from Post-mortem insemination which actually has a significant effect on the child’s financial and non-financial rights such as inheritance, alimony, and custody, guardianship and privity (mahramiyyat), is of vital importance. Thus, in the present study attempts are made to explore the religious decrees issued in this regard from the perspective of Islamic schools of thought. Using library studies and adopting an analytical-descriptive approach, the researcher has finally concluded that insomuch as the permissibility or legitimacy of the aforesaid practice has no effect on the in-law relationships and given that this relationship is incipient in nature, a child born as result of Post-mortem insemination should be religiously subjected to relationship by blood and enjoy all the rights thereof.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gamete
  • Insemination
  • Parentage
  • Death
  • Matrimony
قرآن کریم.
آخوندی، محمدمهدی؛ صادقی، محمدرضا، «ضرورت به­‌کارگیری تکنیکهای باروری کمکی در تولید مثل انسان»، مجموعه مقالات روشهای نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق، تهران، سمت، 1382ش.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، المحلی، قاهره، مکتبة دارالتراث، 1312ق.
ابن­‌رفعه، احمد بن محمد، کفایة النبیه شرح التنبیه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2009م.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1340ش.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بسام، عبدالله ‌بن ‌عبدالرحمن، أطفال الأنابیب، مکه، مجمع الفقه الاسلامی، 1410ق.
بستانی، فؤاد افرام، منجد الطلاب، ترجمه محمد بندر ریگی، تهران، اسلامی، 1360ش.
پورعبدالله، زهرا، باروری پس از مرگ زوجین از دیدگاه فقه و حقوق ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، 1393ش.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، دارالفکر، 1411ق.
جصاص، احمد بن ‌علی، شرح مختصر الطحاوی، مدینه، دارالسراج، 1431ق.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1390ش.
جعفری، محمدتقی، رسائل فقهی، تهران، کرامت، 1377ش.
حبیبی، حسین، مرگ مغزی و پیوند اعضا از دیدگاه فقه و حقوق، قم، بوستان کتاب، 1380ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
همو‏، هدایة الأمة الى احکام الأئمة، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه، 1412ق.
الحسنی، صفا، «اخلاق زیستی و ART از دیدگاه اسلام (اهل­‌سنت) و قوانین موجود در آلمان»، مجله پایش، دوره 6، شماره‌ 4، 1386ش.
حسینی شیرازی، سید محمد، المسائل الإسلامیه، قم، مؤسسه الفکر الاسلامی، 1370ش.
حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی، 1404ق.
همو، منهاج الصالحین، بیروت، دارالتعارف، 1400ق.
حمدالهی، عاصف؛ روشن، محمد، بررسی تطبیقی فقهی و حقوقی قرارداد استفاده از رحم جایگزین، تهران، مجد، 1388ش.
خامنه‌ای، سید علی، پزشکی در آئینه‌ اجتهاد، قم، انصاریان، 1375ش.
خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
خویی، سید ابوالقاسم، توضیح المسائل، قم، مدینة العلم، 1412ق.
همو، التنقیح فی شرح العروة الوثقى‌، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1418ق.
رضانیا معلم، محمدرضا، باروریهای پزشکی از دیدگاه فقه و حقوق، قم، بوستان کتاب، 1389ش.
زرقاء، مصطفی احمد، التلقیح‌ الصناعی و أطفال الأنابیب و الرأی الشرعی فیها، مکه، المجمع الفقهی الإسلامی، 1980م.
سلامه، زیاد احمد، أطفال الأنابیب بین العلم و الشریعه، بیروت، الدار العربیة للعلوم، 1417ق.
سلسبیلی، ناصر و دیگران، «تأثیر تحریک الکتریکی انزال روی کمیت و کیفیت مایع منی و اسپرم مردان ضایعه نخاعی در مقایسه با مردان سالم»، مجله دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دوره 62، شماره‌ 6، 1383ش.
سنباطی، عطاء عبدالعاطی، بنوک النطف و الأجنة، قاهره، دارالنهضة العربیة، 1421ق.
سیستانی، محمدرضا، وسائل الإنجاب الصناعیة، بیروت، دارالمؤرخ العربی، 1425ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، المهذب فی فقه الامام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
شیروی، مهسا، «لزوم حفظ کرامت زیستی جنین آزمایشگاهی در پرتو اسناد اخلاق زیستی»، مجله اخلاق پزشکی، دوره 4، شماره 11، 1389ش.
طالبیان، اصغر و دیگران، «ارزیابی و مقایسه محیطها و روشهای مختلف انجماد و نگهداری اسپرم (بانک اسپرم)»، مجله‌ باروری و ناباروری، شماره 22، 1384ش.
صانعی، یوسف، استفتائات پزشکی، قم، میثم تمار، 1377ش.
صفایی، سید حسین؛ امامی، اسدالله، حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، 1381ش.
صمدی اهری، محمدهاشم، نسب ناشی از لقاح مصنوعی در حقوق ایران و اسلام، تهران، گنج دانش، 1382ش.
طاهری، حبیب‌الله، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418ق.
طباطبایی حکیم، سید محمدسعید، فقه الإستنساخ البشری و فتاوی طبیه، بی­‌جا، بی‌نا، 1420ق.
طباطبایی قمی، سید حسن، رساله توضیح المسائل، مشهد، ندای اسلام، 1363ش.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
طباطبایی، محمدصادق؛ عمویی، مارال، «ارث کودک ناشی از تلقیح مصنوعی»، مجله پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، شماره‌ 27، 1391ش.
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
علوی قزوینی، علی، «آثار حقوقی تلقیح مصنوعی انسان»، مجموعه مقالات روشهای نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق، تهران، سمت، 1382ش.
غندور، احمد، الأحوال الشخصیة فی التشریع الإسلامی، کویت، مکتبة الفلاح، 1985م.
فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، مطبوعاتی امیر، 1387ش.
قائنی، محمد، المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة: المسائل الطبیة، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1404ق.
قبله‌ای خویی، خلیل، «بررسی احکام فقهی و حقوقی کودکان نامشروع»، مجله دیدگاههای حقوقی، شماره‌ 13 و 14، 1378ش.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (شفعه، وصیت، ارث)، تهران، نشر میزان، 1387ش.
همو، دوره مقدماتی حقوق مدنی: اعمال حقوقی ـ قرارداد ـ ایقاع، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1386ش.
کاشف الغطاء، احمد بن ‌علی، سفینة النجاة و مشکاة الهدی و مصباح السعادات، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء، 1423ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
محقق داماد، سید مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن، قم، مرکز نشر علوم اسلامی، 1390ش.
همو، مباحثی از اصول فقه، قم، مرکز نشر علوم اسلامی، 1391ش.
مرقاتی، سید طه، بررسی تکنیکهای تلقیح مصنوعی از دیدگاه فقهی و حقوقی، رساله دکتری، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1383ش.
مصلحی عراقی، علی حسین، حقوق ارث، تهران، سمت، 1389ش.
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1439ق.
مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1960م.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
موسوی بجنوردی، سید محمد، قواعد فقهیة، تهران، عروج، 1401ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1408ق.
هاشمى شاهرودى، سید محمود، موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل­‌بیت، 1423ق.
ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی، 1391ش.
یزدی، محمد، ثلاث رسائل فقهیة، قم، پیام مهدی، 1377ش.
Sachedina, Abdulaziz, Islamic Biomedical Ethics Principles and Application, London, Oxford University Press, 2009.
“Assisted Reproductive Technologies”, a guide for patients, American society for reproductive medicine 2011, P(S).