سوگند قضایی غیرمسلمان در فقه امامیه و اهل‌سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه آیت‌الله بروجردی

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آیت‌الله بروجردی

چکیده

براساس شرع اسلام، سوگند به خداوند متعال، یکی از راههای اثبات یا اسقاط دعواست. یکی از مسائل مطرح و مورد بحث در باب سوگند قضایی، سوگند شخص غیرمسلمان است، که در ادای سوگند توسط غیرمسلمان، چگونگی و تغلیظ آن، دیدگاههای مختلفی ابراز گردیده است. پژوهش حاضر به روش کیفی به بررسی مبانی قرآنی و روایی سوگند قضایی غیرمسلمان، در فقه امامیه و اهل­‌سنت پرداخته است. در فقه امامیه و اهل­‌سنت، طبق قول مشهور سوگند قضایی اهل­‌کتاب و غیر اهل­‌کتاب مطلقاً پذیرفته شده است، لکن با بررسی ادله قرآنی و روایی، باید قائل به تفصیل شده و سوگند اثباتی و اسقاطی اهل­‌کتاب، سوگند اسقاطی غیرکتابی (در مقام مدعی­‌علیه)، سوگند اثباتی غیرکتابی معتقد به خداوند (مدعی) را پذیرفت. لکن سوگند اثباتی غیرکتابی منکر خداوند را نباید پذیرفت. هم‌­چنین براساس نظر مشهور فقیهان امامیه و اتفاق­‌نظر فقهای اهل­‌سنت، سوگند کفار (اهل­‌کتاب و غیراهل­‌کتاب) تنها باید به خداوند متعال یا اسماء خاصه او باشد و در نهایت جمهور فقهای امامیه و مشهور فقهای اهل­‌سنت، تغلیظ سوگند کافر را واجب نمی­‌دانند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Non-Muslim Judicial Swearing in Imami and Sunni Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Meisam Khazaee 1
  • Mahdi Chegeni 1
  • Sedigheh Kazemi 2
  • Behrouz Soraghi 1
1 Assistant Professor at Ayatollah Boroujerdi University
2 MA at Ayatollah Boroujerdi University
چکیده [English]

According to Islamic law, swearing to God Almighty, is one of the ways to prove or abstain a claim. One of the issues raised and discussed in relation to the oath of office is the oath of the non-Muslim person, expressed in terms of swearing by non-Muslims, and the way it should be done. The present study investigated the Qur’anic principles and the validity of non-Muslim judicial sworn judgments in Imami and Sunni jurisprudence. In Imami and Sunni jurisprudence, according to the common narration, the oath of office of non-Muslims is absolutely accepted. However, by examining the Qur’anic and narrative arguments, it is necessary to take this issue into account in a more detailed way. Therefore, swearing of Ahl al-Kitab (People of the Book), swearing of Non-Muslims other than Ahl al-Kitab for defending themselves (as the accused), and swearing of Non-Muslims other than Ahl al-Kitab who believe in God (as the claimant) are accepted. However, swearing of Non-Muslims other than Ahl al-Kitab, who do not believe in God, as the claimant must not be accepted. Also, according to the majority of Imami jurisprudents and the consensus of Sunni jurisprudents, the oath of the infidels (Ahl al-Kitab or other than Ahl al-Kitab) must only be taken to Allah the Almighty or His specific names. And finally, most of Imami jurisprudents and majority of Sunni jurisprudents believe that infidels are not obliged to confirm the sacred oath.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Swearing
  • Judicial Oath
  • swearing of Non-Muslims
  • Ahl al-Kitab
  • Non-Muslims other than Ahl al-Kitab
قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1425ق.
ابن­‌سعید حلی، یحیى بن احمد، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیة، 1405ق‌.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
آشتیانی، میرزا محمدحسن، کتاب القضاء، قم، دارالهجرة، 1404ق.
امین، سید حسن، «سوگند در ایران و اسلام»، مجله کانون، شماره 56، 1384ش.
البانی، محمد ناصرالدین، مختصر صحیح الإمام البخاری، ریاض، مکتبة المعارف، 1422ق.
بهوتی، منصور بن یونس، دقائق أولی النهی لشرح المنتهی، بیروت، عالم الکتب، بی­‌تا.
حافظ، قاسم بن قطلوبغا، التعریف والأخبار بتخریج أحادیث الاختیار ـ الرسالة العلمیة، مکه، جامعة أم­‌القری، 1410ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق‌.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، قم، دارالکتاب، 1412ق.
حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
همو، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
حیاتی، علی‌عباس، شرح قانون ‌آیین دادرسی مدنی، قم، سلسبیل، 1384ش.
خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی­‌تا.
خویى، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج‌، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1422ق‌.
دیانی، عبدالرسول، «سوگند»، مجله دادرسی، شماره 47، 1383ش.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و أدلته، دمشق، دارالفکر، 1409ق.
زراعت، عباس، قانون آیین دادرسی مدنی در نظم حقوقی ایران، تهران، خط سوم، 1383ش.
زرکشی، محمد بن عبدالله، شرح الزرکشی علی مختصر الخرقی، ریاض، دارالعبیکان، 1413ق.
سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق‌.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
سندی، ابوانس، أرشیف ملتقی أهل الحدیث، بی­‌نا، 1432ق.
حسینی سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین ـ العبادات، بی­‌نا، بی­‌تا.
شافعی، محمد بن ادریس، اختلاف الحدیث، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی، تهران، میزان، 1389ش.
شهید اول، محمد بن مکى، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق‌.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
صاوی، احمد بن محمد، بلغة السالک لأقرب المسالک، قاهره، دارالمعارف، بی­‌تا.
صیمرى، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارالهادی، بی­‌تا.
ضمیریه، عثمان جمعه، «مصطلحات و مفاهیم»، مجله البیان، شماره 238، 1420ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، تکملة العروة الوثقی، قم، کتابفروشی داوری، 1414ق.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1418ق.
طنطاوی، محمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره، دار نهضة مصر، 1998م.
طوسى، محمد بن ­حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1365ش.
عثیمین، محمد بن صالح، القول المفید علی کتاب التوحید، عربستان، دار ابن­‌جوزی، 1424ق.
عدوی، علی بن احمد، حاشیه العدوی علی کفایة الطالب الربانی، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
عمرانی، یحیى بن ابی­‌الخیر، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، جده، دارالمنهاج، 1421ق.
فاضل مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی، 1404ق.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
کریمی، عباس، ادله اثبات دعوا، تهران، میزان، 1394ش.
کلوذانی، محفوظ بن احمد، الهدایة علی مذهب الإمام أحمد، کویت، مؤسسة غراس، 1425ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
محمدی، پژمان، «محدودیتهای موضوعی سوگند در دعاوی مدنی»، مجله پژوهش حقوق، شماره 29، تابستان 1389ش.
مدرسی، محمدتقی، الفقه الإسلامی (الرسالة العملیة)، بیروت، مرکز العصر، 1431ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374ش.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه القضاء‌، قم، بی­‌نا، 1423ق‌.
موسوی گلپایگانى، سید محمدرضا‌، کتاب القضاء، قم، دارالقرآن الکریم، 1413ق.
موسوی مبلغ، سید محمدحسین، «روابط حقوقی مسلمانان با کفار از نگاه قرآن»، مجله پژوهشهای قرآنی، شماره 4، 1374ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1415ق.
نفراوی، احمد بن غانم، الفواکه الدوانی علی رسالة ابن­‌ابی­‌زید القیروانی، بیروت، دارالفکر، 1415ق.