بررسی مبانی فقهی اعدام مجرمان اقتصادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، پردیس فارابی، دانشگاه تهران

2 استادیار گروه حقوق، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

چکیده

جرایم اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ تأثیر مستقیم بر گسترش بزهکاری در جامعه و ﺗﻬﺪﯾﺪاتی که ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت و اﻣﻨﯿﺖ ﺟﻮاﻣﻊ، ارزشهای اﺧﻼﻗﯽ و حقوقی، ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار اقتصادی و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن دارد، بیش‌ از پیش ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﯽ دولتها در سراسر جهان ﺷﺪه اﺳﺖ. قانونگذار جمهوری اسلامی ایران برخورد کیفری با جرایم اقتصادی را به عنوان اولین و سریع‌ترین راه مقابله با این جرایم، توجه کرده است. ماده 286 قانون مجازات اسلامی 1392 تحت عنوان افساد فی الارض رفتارهایی را مستوجب اعدام دانسته که با مبانی فقهی درباره این جرم سازگاری ندارد، به علاوه تعیین دامنه این رفتارها دشوار است. قانونگذار به جای سیاستگذاری در راستای جلوگیری از فرار مرتکبان و حتمیت در اجرای کیفری فقط به تشدید کیفر و گسترش اعدام رو آورده که از این حیث قابل نقد است. در این مقاله سعی بر این است تا با استناد به آیات و روایات و دیدگاههای فقها در این خصوص، چالشهای تعمیم این جرم به مصادیق مذکور و فقدان هر گونه دلیلی بر کیفرانگاری اعدام برای جرم مستقلی به عنوان افساد بررسی شود. هر چند رویکرد سیاست کیفری اسلام در برخورد کیفری با مجرمان اقتصادی یقه سفید بسیار سخت­‌گیرانه است، لیکن پیش­‌بینی اعدام برای این دسته از مجرمان تحت عنوان افساد، فاقد پشتوانه فقهی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reviewing the Jurisprudential Foundations of Execution of Economic Criminals

نویسندگان [English]

  • Seyed Mahmoud Mirkhalili 1
  • Masoud Heidari 2
1 Associate Professor at Farabi Campus, Tehran University,
2 Assistant Professor at Department of Law, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Economic crimes, because of their direct impact on the spread of criminality in the society and threats to the stability and security of societies, moral and legal values, sustainable economic development and the rule of law, have been causing concern to governments all over the world. Article 286 of the Islamic Penal Code 1392 has criminalized behaviours that are not compatible with the jurisprudential foundations of this crime. Additionally, it is difficult to determine the scope of these behaviours. Instead of legislating to prevent the escape of accused and perpetrators from criminal prosecution, the legislators have only increased the punishment and extension of execution, which is criticized in this way. The article discusses the challenges of expanding this crime to many conducts. Therefore, this can be counted as the title of catching all crimes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Corruption on Earth
  • Disruption of Economic Order
  • Economic Offender
  • Corruptor
  • Execution
  • Jurisprudence
ابراهیمی، شهرام؛ نژاد نایینی، مجید صادق، «تحلیل جرم­‌شناختیِ جرایم اقتصادی»، مجله پژوهش حقوق کیفری، دوره 2، شماره 5، زمستان 1392ش.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، هجر، 1410ق.
امامی کاشانی، محمد، «بررسی نظریات فقهی شورای نگهبان»، فصلنامه رهنمون، شماره 4 و 5، بهار و تابستان 1372ش.
بای، حسینعلی، «افساد فی الارض چیست، مفسد فی الارض کیست»، مجله فقه و حقوق، شماره 9، 1385ش.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، داراحیاء التراث العربى، بی­‌تا.
جمشیدی، علیرضا، «پیشگیری از جرایم اقتصادی؛ از اقدامهای قضایی تا اقدامهای اجرایی»، در: مجموعه سخنرانیهای ارائه‌­شده در نخستین همایش ملی پیشگیری از وقوع جرم، چاپخانه معاونت آموزش ناجا، 1388ش.
حبیب­‌زاده، محمدجعفر، محاربه در حقوق کیفری ایران، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، 1379ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی­‌تا.
خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، نجف، مطبعة الآداب، 1975م.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و أدلته، دمشق، دارالفکر، 1418ق.
شریف لاهیجی، عبدالرزاق، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران، 1363ش.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1416ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه علی کرمی، تهران، فراهانی، 1360ش.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
همو، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1390ق.
عالمی، علی، «افساد فی الارض از نظر مذاهب اسلامی»، مجله طلوع، شماره 23، 1386ش.
فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة (کتاب الحدود)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1422ق.
فاضل مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، مرتضوی، 1425ق.
فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
مازندرانی، محمدصالح، شرح الکافی الأصول و الروضة، تهران، المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
ماوردی، علی بن محمد، الأحکام السلطانیة و الولایات الدینیة، بیروت، المکتب الإسلامى، 1999م.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت، دارالأضواء، 1403ق.
مرعشی، سید محمدحسن، «افساد فی الارض از دیدگاه قرآن و روایات و عقل»، مجله حقوقی دادگستر، شماره 3، 1370ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1383ش.
موسوی بجنوردی، سید محمد، فقه تطبیقی (بخش جزایی)، تهران، سمت، 1384ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1367ش.
نوبهار، رحیم، «قاچاق زنان برای روسپی‌گری از منظر آموزه­‌های اسلامی با نگاهی به مقررات بین­‌المللی و حقوق ایران»، مجله مدرس علوم انسانی، شماره 47، 1385ش.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.