بازپژوهی در حکم روزه عاشورا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان

چکیده

روایات روزه عاشورا با تنوع خود در اثبات روزه به عنوان واجب شرعی یا انکار آن در قالب امری حرام، با توجه به ملاحظات عقیدتی و سیاسی، حکمی متفاوت پیدا کردند. دامنه این اختلافات از محدثان متقدم شروع شد و با اوج­‌گیری در دوران اخباریان دوباره احیاء گردید و زمان حاضر نیز در قالب ارائه فتاوا و شرح‌نویسی ذیل منابع فقهی و جوامع روایی ادامه یافته است. تحلیل فقه­‌الحدیثی مجموعه روایات اثباتی در مقابل انکاری روزه عاشورا می‌تواند راهگشای مهمی در فهم اصل صدور و صحت آنها باشد و در این مسیر، درک تأثیر واقعه عظیم کربلا از یک طرف، تاریخچه صدور این روایات در دیگر سو و در نهایت موضع­‌گیری ائمه(ع)، تأثیری به­‌سزا و دریافت فهمی مشترک از آنها خواهد داشت. امام باقر(ع) و امام صادق(ع) با پیش­‌بینی نتیجه عمل به روایت صوم عاشورا در به انحراف کشاندن اهداف قیام عاشورائیان به مقابله با بدعت و سیاست­‌ورزی اموی رفتند و با خدشه در صدور و محتوای روایات صوم، این روایات را با واقعه کربلا همخوان ندانستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Decree of Fasting on the Day of Ashura

نویسندگان [English]

  • Hamid Koohpeyma 1
  • Parviz Rastgarjazi 2
1 Ph.D. at University of Kashan
2 Associate Professor at University of Kashan
چکیده [English]

Traditions show different decrees about fasting on the day of Ashura. Based on religious and political considerations, some of them consider it obligatory and some others consider it forbidden. The range of these differences began from the early traditionalists and it reached to its peak in the period of Akhbaris, and it has been continued till the present time, in the form of presentation of fatwas and the exegesis of the jurisprudential sources and narrative treatises. Analysis of narrations which admit it and narrations which reject it, based on Jurisprudence of Hadith, can be an important step in understanding the origin of their issuance and their correctness. In this way, understanding the impact of the great Incident of Karbala, the history of the issuance of these traditions, as well as the position of the Imams towards fasting on the day of Ashura, has a significant role in finding a common sense of these narrations. Imam Baqir (AS) and Imam Sadiq (AS), with the anticipation of the result of the act of fasting on the day of Ashura in deflecting the aims of Ashura Uprising, has confronted the schematization and heresy of Umayyad Dynasty, and rejected the issuance and content of these traditions and did not consider the content of these narratives compatible to the Incident of Karbala.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudence of Hadith
  • Fasting on the Day of Ashura
  • Mustahabb
  • Makruh
  • Bani Umayyah
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌ابی­‌شیبه، عبدالله بن محمد، الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
ابن­‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، الموضوعات، مدینه، المکتبه السلفیه، 1386ق.
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفة، بی­‌تا.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، تهران، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، بی­‌تا.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیه، بیروت، دارصادر، بی­‌تا.
ابن­‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامى، 1404ق.
ابن­‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، نجف، مطبعة الحیدریة، 1385ق.
ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بی­‌نا، بی­‌تا.
استادی، رضا، «پیشینه عاشورا»، مجله پیام حوزه، شماره 5و6، 1374ش.
آلوسی، محمود بن عبدالله، بلوغ الارب‌ فی‌ معرفة احوال‌ العرب، بیروت، چاپ‌ محمد بهجه اثری، ‌1314ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
بصری، محمد بن علی، المعتمد فی‌ اصول‌ الفقه‌، دمشق‌، بی­‌تا.
بهایی، محمد بن حسین، جامع عباسی، اصفهان، حسب الامر نظام السلطنه، 1312ق.
بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیة عن القرون الخالیه، لایپزیک، 1898م.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، مصر، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1395ق.
تهرانی، ابوالفضل، شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور، تهران، مرتضوی، 1383ش.
توفیق سقاف، حسن، مجله الهادی، قم، بی­‌نا، بی­‌تا.
ثقفی‌ تهرانی، حسن، شرح زیارت عاشورا، تهران، هاد، 1385ش.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین و بذیله التلخیص، بیروت، دارالمعرفة، بی­‌تا.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، تهران، المکتبة الإسلامیة، 1376ش.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، مکتبة الحیاة، بی­‌تا.
حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دارالتفسیر، 1374ش.
خمینی، سید روح­‌الله، توضیح المسائل (المحشى)، مشهد، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1391ش.
خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، اسماعیلیان، 1405ق.
خویی، سید ابوالقاسم، المستند فی شرح العروة‌ الوثقی، نسخه دیجیتال، حوزه علمیه اصفهان، بی­‌تا.
همو، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1418ق.
دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، مسند الدارمی، دمشق، مطبعة الاعتدال، 1349ق.
ذهبی، محمد بن احمد، ترتیب الموضوعات، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
رستگارجزی، پرویز، «ابوحنیفه و قیام علویان»، مجله میثاق امین، پیش­‌شماره 2، بهار 1386ش.
سبزواری، سید محمدباقر، ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، بی­‌تا.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، تهران، المکتبة الاسلامیة، 1377ق.
شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار من احادیث سید الاخیار، بیروت، بی­‌نا، 1973م.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1381ق.
شیرازی، میرزا محمدعلی، معیار اللغه، تهران، چاپ سنگی، 1316ق.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنف، بیروت، المکتب الإسلامی، 1403ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، 1408ق.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بیروت، دارالتراث، بی­‌تا.
طبسی، نجم­‌الدین، صوم عاشورا بین السنة الأمویة و البدعة الأمویة، منشورات عهد، بی­‌تا.
طوسى، محمد بن ­حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1390ق.
همو، الأمالی، قم، دارالثقافة، 1414ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1364ش.
همو، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1411ق.
علی‌، جواد، المفصل‌ فی‌ تاریخ‌ العرب‌ قبل‌ الاسلام‌، بغداد، بی­‌نا، 1993م.
فاضل مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مرتضوی، 1373ش.
فاطمی‌، احمد، حیرت‌نامه (بررسی و رد علمی دلایل برادران اهل­‌سنت‌، پیرامون خلافت و امامت‌)، ترجمه التعجب من أغلاط العامة فی مسألة الإمامة، محمد بن علی کراجکی، تهران، هاد، 1381ش.
فخررازی، محمد بن عمر، المحصول فی علم الأصول، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1418ق.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، دارالهجرة، 1409ق.
فیض کاشانی، ملا محسن، الشافی فی العقائد و الأحکام و الاخلاق، تهران، دارالنشر، 1425ق.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دارالرضی، بی‌تا.
قزوینی، زکریا بن محمد، عجایب المخلوقات با حاشیه حیاة الحیوان، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی و طب اسلامی و مکمل، بی­‌تا.
کراجکی، محمد بن علی، التعجب فی الإمامة حسن، چاپ سنگی، بی­‌تا.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1391ق.
کهن، آراهام، گنجینه­‌ای از تلمود، تهران، اساطیر، 1394ش.
مالک بن انس، الموطأ، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1406ق.
م‍ت‍ز، آدم‌، حض‍ارة‌ الإس‍لام‍ی‍ة‌ ف‍ی‌ ال‍ق‍رن‌ ال‍راب‍ع‌ ال‍ه‍ج‍ری‌ (ع‍ص‍ر ال‍ن‍ه‍ض‍ة‌ ف‍ی‌ الإس‍لام)، ترجمه م‍ح‍م‍د ع‍ب‍دال‍ه‍ادی‌ اب‍وری‍ده‌‌، بیروت، دارالکتاب العربی، 1366ق.
متقی هندی، علی بن حسام­‌الدین، کنز العمال، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1409ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
همو، مرآة العقول، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1363ش.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
مسعودى، على بن حسین، إثبات الوصیه للإمام علی بن أبی طالب، قم، انصاریان، 1426ق.
مطهری، حمیدرضا؛ رفیعا، مهدی، «بررسی تاریخی روزه عاشورا در صدر اسلام»، مجله تاریخ اسلام، سال 13، شماره 4، زمستان 1391ش.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1427ق.
مقریزی، احمد بن علی، المواعظ و الإعتبار بذکر الخطط و الآثار المعروف بالخطط المقریزیة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
مناوی، عبدالرئوف، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
موسوی مقرم، عبدالرزاق، رهبر انقلاب خونین کوفه، ترجمه عزیزالله عطاردی، تهران، جهان، 1357ش.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، بی‌تا.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، چاپ سنگی، بی­‌تا.
نویری، ‌احمد بن عبدالوهاب، نهایة الأرب‌ فی‌ فنون‌ الأدب‌، قاهره‌، بی­‌نا، 1990م.
هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، کتابخانه طهوری، 1349ش.
هورینی، نصر، قاموس المحیط، بی­‌نا، بی­‌تا.
هیثمی، علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دارالکتاب، 1961م.