مبانی فقهی قصاص پدر توسط فرزند در صورت قتل مادر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی

3 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

چکیده

عدم قصاص پدر در صورت قتل فرزند، مورد اتفاق همه فقهاست و ماده 301 قانون مجازات اسلامی نیز آن را تصریح کرده است. اما گاهی پدر، مرتکب جنایت بر کسی می‌شود که فرزندش، ولی‌­دم مجنی­‌علیه است و درواقع فرزند مستقیماً مورد جنایت قرار نمی­‌گیرد، بلکه فرزند حق قصاص پدر خویش بابت جنایت پدر بر همسر خود را پیدا می­‌کند. در این مورد، درباره اینکه فرزند می‌تواند قصاص پدر را مطالبه کند یا خیر، بین فقها اختلاف­‌نظر وجود دارد. گروهی از فقها با استناد به دلایلی چون قیاس اولویت و روایت «لایُقادُ والدٌ بوَلَدِه» و روایات باب قذف، قائل به عدم قصاص پدر هستند. گروهی دیگر ضمن رد دلایل مورد استناد گروه نخست، موضوع مورد بحث را مشمول عمومات ادله قصاص دانسته­‌اند. در این مقاله به نقد و بررسی دلایل هر دو گروه از فقها پرداخته شده و با توجه به بررسی مستندات دو گروه، نظریه قصاص پدر، قابل دفاع دانسته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of the Possibility of Father’s Retribution by the Child in case of Murdering Mother

نویسندگان [English]

  • Asadullah Lotfi 1
  • Bahram Sohrabi Nejad 2
  • Forouzan Sohrabi Nejad 3
1 Associate Professor of Imam Khomeini International University
2 MA
3 MA of Imam Khomeini International University
چکیده [English]

The punishment of father in the case of the murdering his child is forbidden, and this issue is accepted by all jurists, as well as announced by the Article 301 of the Islamic Penal Code. But sometimes, father makes a crime against someone who is the avenger of blood for the victim, and in fact the child is not directly subject to the crime. However, the child finds the right of “Qisas” against his father for his crime against his wife. In this case, There is a dispute between jurists whether the child can claim Father’s Qisas or not. In this regard, a group of jurists, based on reasons such as prioritization analogy and the narration of “Father cannot be punished for murdering his child” and the narrations about Qadhf, believe in impossibility of punishing father. The other group rejects the arguments cited by the first group and considers this a subject under general indications of Qisas. In this article, reasons for both groups of jurisprudents have been discussed. According to the study of the documents of the two groups, the theory of the possibility of father’s retribution can be defended.

کلیدواژه‌ها [English]

  • murder
  • Father’s Retribution
  • Cancellation of Father-Child Relationship
  • Mother’s Avenger of Blood
قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلى، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
ابن­‌سعید حلى، یحیى بن احمد‌، الجامع للشرائع، قم، سیدالشهداء، 1405ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی مع الشرح الکبیر، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق، قاهره، دارالکتاب الاسلامی، بی­‌تا.
ابن­‌مفلح، ابراهیم بن محمد، المبدع فی شرح المقنع، بیروت، المکتب الاسلامی، 1980م.
ابوالصلاح حلبى، تقى­‌الدین بن نجم­‌الدین‌، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین، 1403ق.
اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند، تهران، سفیر صبح، 1380ش.
الهیان، مجتبی، نگرش فقهی حقوقی پیرامون احکام حدود، قصاص و دیات در فقه امامیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1372ش.
حجاوی، موسی، الاقناع، بیروت، دارالمعرفه، 1408ق.
حرعاملى، محمد بن حسن، ‌تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، 1409ق.
حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
خمینى، سیدروح­‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379ش.
خوانسارى، سیداحمد بن یوسف‌، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان‌، 1405ق.
خویى، سیدابوالقاسم، ‌مبانی تکملة المنهاج‌، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، 1422ق.
دهخدا، علی­‌اکبر، لغت­‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
ستاینده، حمید، «فرزندکشی در فقه و حقوق»، پایگاه تخصصی نشر مقالات حقوقی، حق­‌گستر، بی­‌تا.
شهید اول، محمد بن مکى‌، اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیه‌، بیروت، دارالتراث؛ الدار الاسلامیه‌، 1410ق.
شهید ثانی، زین­‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داورى، 1410ق.
همو، مسالک الافهام الى تنقیح شرائع الاسلام‌، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه‌، 1413ق.
صابونی، محمدعلی، روائع البیان فی تفسیر آیات الاحکام من القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، 1391ق.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الامامیه‌، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، 1387ق.
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، 1363ش.
فاضل لنکرانى، محمد، ‌تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، قم، مرکز فقه ائمه اطهار، 1422ق.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الاحکام‌، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
فیض کاشانى، محمدمحسن بن شاه مرتضى‌، مفاتیح الشرائع، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه، 1401ق.
قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392ش.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، مؤسسه الرساله، 1427ق.
گرجی، ابوالقاسم (با همکاری دکتر روشنعلی شکاری و دکتر حسین فریار)، حدود، تعزیرات و قصاص، تهران، دانشگاه تهران، 1385ش.
محقق حلى، جعفر بن حسن، ‌شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
همو، مختصر النافع فی فقه الامامیه، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیه‌، 1418ق.
مرعشی نجفی، سیدشهاب­‌الدین، القصاص علی ضوء القرآن و السنه، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفى، 1415ق.
مرعشی، محمدحسن، شرح قانون حدود و قصاص، تهران، چاپخانه وزارت ارشاد اسلامی با همکاری اداره کل آموزش وزارت دادگستری، 1365ش.
مروارید، علی­‌اصغر، سلسله الینابیع الفقهیه، مؤسسه فقه الشیعه الدار الاسلامیه، 1410ق.
مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.‌
مقدس اردبیلى، احمد بن محمد، ‌مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان،‌ قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی (جرایم علیه اشخاص)، تهران، نشر میزان، 1387ش.
نجفى، محمدحسن‌، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام‌، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.