وقف نابالغ در مذاهب فقهی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شیراز

چکیده

فقه اهل‌‌سنت نسبت به فقه شیعه در مورد وقف کودک و وصیت وی به وقف، سخت‌‌گیری بیشتری دارد؛ زیرا بین ممیز و غیرممیز و اینکه وقف با اجازه ولی کودک صورت گیرد یا خیر، فرق نگذاشته و در هر صورت، وقف صبی را از عموم اولیه منع تصرفات صبی، خارج ندانسته است. احتمال حمل روایات جواز صدقه کودک بر صدقه‌‌های جزئی و احتمال مراد بودن معنای خاص صدقه نه اعم از آن و وقف، از یک سو، و اطلاق صدقه بر وقف در روایات و تصریح فقهایی، چون شیخ مفید و شیخ طوسی به یکی بودن وقف و صدقه، از سوی دیگر، حکم به جواز و صحت وقف کودک را با تردید همراه نموده است، از این رو، فقهایی که به جواز وقف کودک رأی داده‌‌اند، تکرار وقف را در زمان بلوغ، مستحب و اولی و لازمه احتیاط دانسته‌‌اند. هریک از مذاهب فقهی امامیه و اهل‌‌سنت، اصل اولیه منع تصرفات صبی و حجر را پذیرفته و مواردی را با دلایلی به صورت تعبّدی از اصل مزبور خارج دانسته‌‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Endowment by the Immature Child in the Jurisprudence of Islamic ‎Schools of law

نویسنده [English]

  • Morteza Rahimi
چکیده [English]

Sunni jurisprudence, compared with the Shiite one, is much stricter on endowment or a will made for endowment by minors. It is because the Sunni jurisprudence does not distinguish between the discerning (mumayyiz) and the undiscening child and does not clarify whether the act of endowment is conducted with the permission of the child’s guardian. Under any condition, Sunni jurisprudence does not consider endowment by the Sabi (minor) child outside of the general premises against endowment by the immature. The possibility of giving permission to minor acts of charity by children according to accounts of the Islamic tradition, the possibility that the specific meaning of charity might not be endowment, referring to endowment as charity in accounts of the Islamic tradition, and arguments by jurists such as Al-Shaikh ali-Tusi and Al-Shaykh Al-Mufid that endowment and charity are synonymous have led to uncertainty over the permissibility and the correctness of endowment by children. After all, jurists who advocate the permissibility of endowment by children recommended the repetition of endowment at puberty as a crucial and necessary precaution. Both Imami and Sunni jurisprudences have accepted the basic principle of the impermissibility of endowment by the Sabi (minor) and the Hajr (those who are not allowed to trade their properties) and have excluded some cases as exception by reference to Ta’abbudi obligations (religious orders that cannot be explained in terms of rational arguments).

کلیدواژه‌ها [English]

  • endowment
  • minor (Sabi)
  • discerning (mumayyiz)
  • undiscerning
  • last will‎
قرآن کریم.
ابن­‌ابی­‌جمهور احسائی، محمد بن علی، عوالی اللئالی، قم، سیدالشهداء، 1405ق.
ابن­‌ادریس حلی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن­‌داود حلی، حسن بن علی، رجال ابن­‌داود، تهران، دانشگاه تهران، 1383ش.
ابن‌­رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایۀ المقتصد، تصحیح: خالد عطار، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن‌­زهره حلبی، حمزه بن علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، تحقیق: ابراهیم بهادری و دیگران، قم، مؤسسه امام صادق، 1417ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن­‌فهد حلی، المقتصر من شرح المختصر، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1410ق.
همو، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.
اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422ق.
بحرانی آل عصفور، حسین بن محمد، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیه، بی­‌تا.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بهوتی، منصور بن یونس، الروض المربع شرح زاد المستنقع، تحقیق: سعید اللّحام، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
بیهقی، احمد بن حسین، معرفة السنن و الآثار، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌­تا.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1409ق.
حسینی، سید جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح القواعد العلامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1409ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق(ع)، قم، مدرسه امام صادق، 1412ق.
حکیم، محسن، منهاج الصالحین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1410ق.
همو، نهج الفقاهة، قم، 22 بهمن، بی‌­تا.
حلبی، ابوصلاح، الکافی فی الفقه، تحقیق: رضا استادی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین، 1403ق.
حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.
همو، تحریر الاحکام الشرعیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
همو، خلاصة الاقوال، نجف، المطبعة الحیدریة، 1381ق.
همو، مختلف الشیعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
همو، نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام، قم، مؤسسه آل البیت، بی­‌تا.
خمینی، روح­‌الله، التعلیقة علی العروة الوثقی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1380ش.
خن، مصطفی؛ و دیگران، الفقه المنهجی علی مذهب الامام الشافعی، دمشق، دارالقلم، 1413ق.
خوانساری، محمد، الحاشیة الثانیة علی المکاسب، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
رافعی، عبدالکریم، فتح العزیز فی شرح الوجیز، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
سایس، محمدعلی، تفسیر آیات الاحکام، بی­‌جا، المکتبة العصریة، 2000م.
سبحانی، جعفر، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، قم، مؤسسه امام صادق، 1424ق.
سبزواری، عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، کفایة الاحکام، اصفهان، بی­‌نا، بی­‌تا.
سدلان، صالح بن غانم، رسالة فی الفقه المیسر، عربستان، وزارة الشؤون الاسلامیة و الاوقاف و الدعوة و الارشاد، 1425ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز، المراسم العلویة، قم، الحرمین، 1404ق.
سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
سیفی مازندرانی ، علی­‌اکبر، دلیل تحریر الوسیلة ـ احکام الاسرة، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
همو، دلیل تحریر الوسیلة ـ کتاب الوقف، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1377ق.
شمس­‌الدین حلی، محمد، معالم الدین فی فقه آل یس، قم، مؤسسه امام صادق، 1424ق.
شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1427ق.
همو، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1414ق.
شهید ثانی، زین­‌الدین بن علی، حاشیة الشرایع، قم، دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی­‌تا.
همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1413ق.
صیمری، مفلح، غایة المرام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دارالهادی، 1420ق.
طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت، 1418ق.
طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1390ق.
همو، الرجال، قم، دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1427ق.
همو، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
عاملی ترحینی، محمدحسن، الزبدة الفقهیة، قم، دارالفقه، 1424ق.
فاضل مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائح لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیت­‌الله مرعشی، 1404ق.
فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
قطیفی، علی بن ابراهیم، شرح ترددات المختصر النافع، قم، دارالمصطفی لاحیاء التراث، 1419ق.
قلیوبی، احمد بن احمد، حاشیتان قلیوبی، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع، پاکستان، المکتبة الحبیبة، 1409ق.
کاشف الغطاء، علی بن محمدرضا، النور الساطع فی الفقه النافع، نجف، مطبعة الآداب، 1381ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
مالک بن انس، الموطأ، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1406ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
مصطفوی، سید محمدکاظم، فقه المعاملات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423ق.
مظفر، محمدرضا، حاشیة المظفر علی المکاسب، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بیروت، دارالتیار الجدید؛ دارالجواد، 1421ق.
مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق
مناوی، محمد عبدالرؤوف بن علی، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
موسوی عاملی، محمد بن علی، نهایة المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌­تا.
نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.
نووی، یحیی بن شرف، روضة الطالبین، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌­تا.
وجدانی فخر، قدرت­‌الله، الجواهر الفخریة، قم، سما قلم، 1426ق.